Het geheugen van onze stad

Den Haag is mijn thuis. Ik ben er geboren, getogen en wonende. Mijn Haagse familie­geschiedenis begint vroeg in de zeventiende eeuw. Sindsdien hebben vele voorvaders en -moeders
op het veen en het zand hun eerste stappen gezet en hun laatste adem uitgeblazen. Ik kan dan ook met zekerheid stellen dat het groengele bloed als de Haagse Beek door mijn aderen stroomt. Mede daardoor vind ik de geschiedenis van mijn stad meer dan interessant. Met name die van de gewone man. Dat is ook vaak terug te lezen in de verhalen die ik sinds 2020 schrijf voor De Haagse Tijden. Wat mij betreft de leukste krant achter de duinen.

Inmiddels zijn er van mijn hand veertig artikelen gepubliceerd. Het begint meestal met een ingeving, vaak gevolgd door research in tal van bronnen. Als ik genoeg informatie heb begin ik met schrijven. Een proces van kneden, rijzen en bakken. Vervolgens ga ik snijden en schaven totdat ik tevreden ben. Dan mail ik mijn artikel naar de redactie die het beoordeelt, bewerkt en er iets moois van maakt. Ik ben altijd aangenaam verrast en trots als ik mijn bijdrage met prachtige foto’s in De Haagse Tijden zie staan.

Voor veel artikelen wordt dankbaar gebruik gemaakt van de beeldbank van het Haags Gemeentearchief. Een culturele instelling die miljoenen authentieke documenten van en over Den Haag verzamelt, beheert, ontsluit en presenteert. Daardoor kunnen burgers en onderzoekers van nu en in de toekomst de geschiedenis van de stad en zijn bewoners zo goed mogelijk reconstrueren. In totaal gaat het om negentien kilometer materiaal dat te zien is in de studiezaal en online op de website van het Haags Gemeentearchief.

De geschiedenis van het Haags Gemeentearchief begint feitelijk in de middeleeuwen en gaat vrijwel samen met het ontstaan van Den Haag. Vanaf dat moment werd door het stadsbestuur een administratie gevoerd, stukken opgemaakt, brieven en akten ontvangen en bewaard. Het oudste document in de collectie van het Haags Gemeentearchief is een op perkament geschreven charter (akte) van 14 juli 1313 die in opdracht van Willem III (1287-1337), graaf van Holland, was opgesteld. Hij legde daarin een aantal verplichtingen vast voor de bewoners van Haagambacht dat behalve het dorp Die Haghe ook het omringende gebied omvatte, met onder meer Scheveningen, Eikenduinen en een deel van Loosduinen.

Vanaf de zestiende eeuw werden veel akten en documenten bewaard op de zolder van het Oude Stadhuis aan de Groenmarkt. De omstandigheden waren door vocht en kou bar slecht. De stukken lagen ongeordend op elkaar gestapeld. Toezicht was er nauwelijks. Het risico dat het archief door brand verloren zou gaan was groot. In de loop der jaren zijn door allerlei oorzaken documenten zoekgeraakt. Pas in 1851 werden gemeentebesturen verplicht gesteld zorg te besteden aan hun archieven. Den Haag had vier jaar eerder al een ambtenaar de taak gegeven om de stukken van bestuurlijke aard te ordenen. Op 1 januari 1884 werd de heer A.J. Servaas van Rooyen de eerste gemeentearchivaris van Den Haag. Zijn aanstelling wordt gezien als het officiële begin van het Haags Gemeentearchief die toen een onderkomen kreeg in het Oude Stadhuis. 

In 1910 verhuisde het Haags Gemeentearchief naar een vrijstaande villa aan de Zwarteweg 6. Maar deze locatie bleek al snel te klein. In 1926 werd er een nieuw onderkomen gevonden in een voormalige lagere school aan het Rijswijkseplein 38. Het pand was meer dan groot genoeg en bood zelfs ruimte voor uitbreiding. Tot eind jaren zestig voldeed het gebouw aan alle eisen en wensen. Maar in de loop der tijd was het drukker en voller geworden. Meer mensen hadden de weg naar het archief gevonden, maar ook de collectie was enorm toegenomen. De depots waren overvol. Bovendien was het voormalige schoolgebouw vochtig en door de toenemende verkeersdrukte op het Rijswijkseplein was er ook sprake van ernstige luchtvervuiling. De vraag om een nieuwe en grotere huisvesting werd dan ook luider en luider. In 1972 kwam het antwoord. Het Haags Gemeentearchief verhuisde naar een nieuw kantoorgebouw aan de Loosduinseweg, waar ook het Gemeentelijk Energiebedrijf was gevestigd. Het pand was zo ruim opgezet dat er op de twee bovenste etages voldoende plaats was voor medewerkers, onderzoekers en archiefstukken.

Hier maakte ik voor het eerst kennis met het Haags Gemeente-archief. Ik was zeventien jaar oud toen ik in 1984 op de zesde etage de studiezaal binnenstapte. Medewerkers en onderzoekers keken verbaasd op toen ik vertelde dat ik op zoek wilde gaan naar mijn verre voorouders. Want genealogie oftewel stamboomonderzoek was toen voornamelijk een bezigheid van gepensioneerde mannen en vrouwen. Toch werd ik snel geaccepteerd toen ze zagen dat ik een serieuze onderzoeker was. De reden dat ik ben begonnen met het uitzoeken van mijn stamboom is mijn interesse in geschiedenis en mysteries. Ik voelde mij vaak een detective, gespecialiseerd in zoekgeraakte familieleden en verhalen. Ik dook van akte naar document. Meestal gebeurde dat achter een microfiche-reader maar soms mocht ik ook snuffelen in oude stoffige boeken met door geïnkte ganzenveren of kroontjespennen vastgelegde feiten. Een geweldig ervaring. Je ruikt en voelt als het ware de geschiedenis. Het was nog de tijd vóór internet en de digitalisering van oude geschriften. Met een vulpen schreef ik alles op in een meegenomen schrift. Al snel had ik een bescheiden stamboompje. Een magere opsomming van namen en data. Maar door de jaren heen wist ik steeds beter mijn weg te vinden tussen de hoeveelheid aan gegevens. Mijn stamboompje veranderde in de loop der jaren in een stuk familiegeschiedenis. Anno 2023 duik ik nog steeds vol enthousiasme en nieuwsgierigheid in oude archiefstukken. Want een stamboomonderzoek is nooit af. Nieuwe familielijnen worden ontdekt en gevolgd. Vastlopende paden worden opengebroken. Oude vragen krijgen nieuwe antwoorden.

Eind jaren tachtig groeide het Haags Gemeentearchief ook op de Loosduinseweg uit zijn voegen. Medewerkers en archiefstukken vochten bij wijze van spreken om een plekje. Wederom werd er naar een nieuw onderkomen gezocht. Die werd in het centrum van Den Haag gevonden. In 1995 kreeg het Haags Gemeentearchief zijn definitieve plek in het nieuwe stadhuis aan het Spui. Midden in het centrum waar oud en nieuw elkaar raken en waar het verleden nooit ver weg is.