Herinneringen van een 101-jarige aan Kolenhandel Van Santen

In de jaren dertig van de vorige eeuw woonde ik in de Guido Gezellestraat in Spoorwijk met mijn ouders, broers en zussen. Nadat ik in juli 1939 mijn MULO-B diploma had behaald, ging ik solliciteren naar een kantoorbaan. Dat viel in die (crisis)tijd niet mee, maar in november van dat jaar is het toch gelukt. Ik werd als jongste bediende aangesteld bij de op één-na-grootste brandstoffenhandel van Den Haag, de firma Van Santen (Lens, Aandewiel en Dijk was de grootste), voor 25 gulden per maand op de afdeling Boekhouding. Het bedrijf was gevestigd aan de Waldorpstraat. De voorkant van het pand lag aan de straat, de achterzijde lag aan de spoorlijn, waarvandaan de kolenwagons gemakkelijk gelost konden worden op het grote terrein. De meeste kolen kwamen uit de Oranje Nassau-mijnen in Heerlen, Zuid-Limburg. 

We handelden in antraciet, ‘nootjes 1, 2, 3 of 4’ genoemd; dat hing af van de grootte. Verder nog eierkolen, cokes, bruinkool-briketten en in mindere mate turf en houtblokken. ’s Morgens vroeg gingen de terreinknechten al aan het werk om de vrachtauto’s in te laden en hun zware werk te beginnen. Soms moesten ze wel twee of drie trappen op met een half mud (ongeveer dertig kilo) kolen op hun schouder naar klanten die op een bovenhuis woonden. Op het balkon werd het kolenhok geopend en werden de kolen erin gestort. Onderin zat een opening, waaruit met een speciale schop de kolenkit werd gevuld die naast de kachel kwam te staan. Daarna moest er nog contant worden afgerekend, want bijna niemand had in die tijd een girorekening. Na terugkomst op het terrein werd het ontvangen geld op kantoor afgegeven. Daarna kon iedereen naar huis.

Om in het voorjaar en de zomer de zaak draaiende te houden, werden de prijzen van de kolen verlaagd met een paar dubbeltjes. Zo konden de hokken van de klanten weer voordelig worden gevuld en kon het personeel aan het werk blijven. Met de jaarlijkse voorjaarsschoonmaak kreeg de kachel ook een beurt, want deze werd tot het najaar niet meer aangemaakt. Mensen moesten daardoor soms nog wel eens een paar dagen in de kou zitten.

Op het kantoor was ook veel personeel aanwezig. De heren De Keijzer en De Koning vormden de directie. Op de boekhouding zaten de kassier, de boekhouder en ik als jongste bediende. Mijn chef was de heer Molier. Het hoofd op de afdeling Administratie was juffrouw Barendse. Zij had een team van ongeveer acht meisjes die de telefoon, de post en het verwerken van de bestellingen verzorgden. Dat ging met ponskaarten: kartonnen kaarten met gaatjes, waarmee alle informatie kon worden doorgegeven. Ik herinner me nog de namen van Ies Tulp, Fien van Straelen, Jo Huigens en Tiny Sanderse. Er was ook een afdeling Groothandel, waar de kleinere Haagse kolenhandelaren hun voorraad bij ons konden aanvullen. Onder andere de heren Suurland en Aardoom herinner ik me nog. De vrachtwagens werden in de garage onderhouden door de heer Schimmel.

Intussen was op 10 mei 1940 de Tweede Wereldoorlog uitgebroken. Al spoedig gingen we de gevolgen daarvan merken. Zoals veel artikelen gingen ook de kolen op de bon en kregen we distributiekaarten. In 1942 nam ik ontslag bij Van Santen en heb ik enige jaren bij verzekeringsmaatschappij de Nieuwe Eerste Nederlandsche (N.E.N.) op de Prinsessegracht (hoek Korte Voorhout) gewerkt. De verschrikkelijke hongerwinter heb ik dus niet bij Van Santen beleefd. Wie schetst mijn verbazing toen ik kort na de bevrijding een oud-collega sprak op een reünie van Van Santen. Zij had van de directie vernomen dat die me graag terug wilde hebben als boekhoudster. Dat heb ik gedaan en tot mijn huwelijk in 1949 heb ik daar weer met heel veel plezier gewerkt.

Door de ontdekking van de Groningse gasbel aan het einde van de jaren vijftig werd bijna iedereen omgeschakeld op aardgas en werden de mijnen grotendeels gesloten. Dit betekende het einde van het zware en zwarte werk van de ‘kolenboeren’.