Van Staatsspoor naar Den Haag CS

Zondagavond. Perron 2, spoor 3. Blauwe wagons, afgeladen met dienstplichtige soldaten in mosgroene uniformen, met baret en plunjezak, peuk in de mond. Op het perron overal kussende stelletjes, haastig afscheidnemende paartjes of jonge dames alleen, verdrietig naar boven kijkend in het gezicht van de geliefde die hangend uit het raam (bijna) vertrekt. De scène staat me nog in het geheugen gegrift. Misschien omdat ik er als kleine jongen, rond 1960, meerdere malen getuige van was, daar op station Den Haag Staatsspoor (SS).

Mijn ouders en ik brachten dan een familielid naar de trein. Zo’n groene met een spitse neus. Of een zogenoemde Hondekop. Vertrekkende van perron 2, spoor 4. Wij hadden thuis geen auto dus gingen we meestal met de taxi naar het station. Als we geluk hadden een Studebaker Hawk (met vleugels) of een andere Amerikaan. Bezuidenhoutseweg af zoeven, linksaf de Rijnstraat in en stoppen voor het stationsgebouw. Een langwerpig wit gebouw met aan beide uiteinden twee blokvormige delen en een lager middenstuk ertussen met centraal weer een hogere opbouw. Binnen een hal met loketten, links achter de toegangsdeuren tot de perrons. Perronkaartje (zo’n kartonnen van 5 x 2,5 cm) was verplicht. En er werd bij de deuren gecontroleerd!

Vanaf perron 1 (rechts van je) kwam je ook op perron 2. Want het station was een kopstation. Je liep als het ware om de stootblokken die de sporen afsloten heen. Een overkapping uit glas en staal, in tweevoud boven je hoofd. En als je mazzel had, stond er nog een reusachtige locomotief voor je neus die nog weg moest rangeren om plek te maken voor de volgende binnenkomende trein. Wat ik toen niet wist, nu wel, is dat het station op 1 mei 1870 openging. Destijds voor de in 1845 opgerichte Nederlandsche Rhijnspoorweg-maatschappij NRS. Het station heette ook Den Haag NRS. In 1890 werd NRS overgenomen door de staat, die in 1863 de Maatschappij tot exploitatie van Staatsspoorwegen opzette. Zo wijzigde de naam in Den Haag SS.

Het pand zelf werd ontworpen door de Utrechtse architect Aaldert Willem van Erkel (1839-1877). Het werd bewust evenwijdig aan de Rijnstraat gebouwd omdat het de bedoeling was dat de sporen er niet eindigden, doch door zouden lopen naar Scheveningen. Dat plan ging echter al snel de prullenbak in. In de plaats ervan werd op 1 juli 1879 gestart met de eerste Nederlandse stoomtramlijn Den Haag NRS - Badhuis Scheveningen (op de plek van het huidige Kurhaus). De tram blijft tot april 1924 rijden. Dan neemt NZH de inmiddels van stroom voorziene verbinding over met de Blauwe Tram (de ‘Boedapester’, genoemd naar de fabriek in die stad).

In de oorlog wordt een deel van de NZH-lijn naar Scheveningen opgebroken. In 1948 wordt een en ander in ere hersteld, maar in 1958 is de verbinding niet meer lonend. NZH stopt ermee. Overigens ligt er al sinds 1908 een spoorlijn tussen Rotterdam Hofplein en Scheveningen, via de weilanden ten noorden van Den Haag (nu Mariahoeve), Wassenaar (Landscheidingsweg) en Van Alkemadelaan. In oktober 1953 gesloten, wegens gebrek aan reizigers en het plan Mariahoeve te gaan bouwen (wat pas in 1957 is goedgekeurd). Hoe dan ook, in 1943 start een discussie over Den Haag SS. Er zijn onvoldoende perrons, het station is verouderd, omwonenden (daar kom ik nog op) hadden last van het goederenemplacement en het locomotievendepot. Zestien jaar later uit de Haagse burgemeester Hans Kolfschoten zich. ‘Binnen enkele jaren’ krijgt de stad station Den Haag CS. In 1963 laat het kabinet-Marijnen weten vóór een nieuw Haags station met die naam te zijn.

In die tijd ligt Den Haag SS nog gewoon in een straat. Voor het station liggen enkele tramsporen (van tram 1, 2, 3 en 12) en een keer-driehoek richting de huidige Oranje Buitensingel. Verder staan er alleen woningen ten zuiden en ten noorden van het station, in inmiddels verdwenen straten met namen als Daendelsstraat, 1e,2e, 3e van den Boschstraat, Ternootstraat en Fr. Valentijnstraat. Mijn vader liep er nog de deuren af met de collectebus. Geen Babylon, Appenrots, Utrechtsebaan. Geen Prins Bernhardviaduct (1975), geen tramviaduct het centrum in (1976), geen hoogbouw. De kruising Rijnstraat/Bezuidenhoutse-weg is nog een échte kruising, met verkeer en zonder verkeerslichten. Gewoon met ‘oom agent’ midden op de kruising, die met zijn ingenieuze klapbord vol hendels, een fluit en handgebaren de verkeersstromen stuurde. “Mevrouw, als u niet kunt fietsen, doe het dan niet”, zo kreeg mijn moeder er ooit te horen.

Het was Koen van der Gaast die de opdracht kreeg het nieuwe Den Haag CS te ontwerpen. Weer als kopstation, doch ondergronds werd wel een voorziening gemaakt om ten minste met een ‘semi-metro’ naar Scheveningen te kunnen reizen. Het is 1970 wanneer met de bouw wordt gestart. In september 1973 is de eerste bouwfase klaar. Op de 29ste van die maand sluit Den Haag SS de deuren. Nog dat najaar start de sloop, die tot in 1974 zal doorgaan. In 1975 is ook de tweede bouwfase van Den Haag CS gereed. De officiële opening volgt op 28 mei 1976. De Staatsspoorwegen zijn dan al lang in NS omgedoopt (1938). HTM heeft de diverse tramlijnen voor en boven het station herdoopt en omgevormd. Een gedachte tramlus vanaf het dak van het station richting Bezuidenhoutseweg/ Koekamp komt er echter niet, na langdurige en felle protesten vanwege de ‘aanslag’ die zulks op de Koekamp en omgeving betekende. Dat terwijl er inmiddels rondom het voormalige Den Haag SS duizenden woningen in doodnormale straten offer zijn gevallen aan de sloopkogel.

Van de vriendelijke klinkerweg Rijnstraat is nu niets meer over. Het gebied is nu grauw en grijs, bestaande uit beton, asfalt en staal. Shabby in het Engels. Geen auto’s meer, die zijn ondergronds gebracht. Tramsporen nog wel. Een enkele fietser. Voetgangers te over: reizigers, ambtenaren, toeristen. Maar die vallen haast weg tegen de hoge gevels van kantoorpanden. De wind giert rond je kop. En al het zwerfvuil. Den Haag CS wordt nu aan de kant van de Bezuidenhoutseweg ‘ingepakt’ door hoogbouw. Alsof niemand het meer mag zien. B&W willen de Rijnstraat ‘vergroenen’. Er komen 35 bomen in evenzovele bakken te staan. Beter iets dan niets, zullen we maar zeggen.