Waar Antonius te vinden is

Bij het horen van de naam Antonius is vaak niet meteen duidelijk wie ermee wordt bedoeld. Er zijn er namelijk twee, die allebei te zien zijn in Den Haag. Over beiden zou ik graag wat vertellen, waarna ik eindig met een verrassende mededeling.

Antonius van Padua

‘Antonius beste vriend, maak dat ik mijn … vind.’ In katholieke kringen staat Antonius van Padua bekend als de patroon van de verloren voorwerpen. Zowel voor kleine als voor grote voorwerpen kan iedereen hem aanroepen. Terwijl je naar het voorwerp zoekt, blijf je het schietgebedje herhalen. Het lukt bijna altijd! Deze Antonius (1195-1231) komt uit Lissabon, Portugal, en heet bij zijn geboorte: Fernando Martins de Bulhȍes. Als hij in het klooster treedt, ontvangt hij de naam van Antonius, naar de kerkvader uit Egypte. Na nogal wat omzwervingen, onder andere in Noord-Afrika, belandt Antonius in Padua (Noord-Italië), waar hij later sterft. Daar staat een grote basiliek rond zijn graf. Hij is ontzettend populair en velen bezoeken Padua. Ook elders in de wereld verrijzen kerken die naar hem worden genoemd.
In Den Haag staat de Antonius van Paduakerk of Boskant in de Korte Koediefstraat 25. Deze Antonius wordt meestal afgebeeld met het kindje Jezus en een lelie. 

Antonius in Scheveningen

De Antonius waarnaar Antonius van Padua genoemd is, krijgt in Den Haag aandacht in een grote kerk in Scheveningen, aan de Scheveningseweg nummer 235. Over deze oude Antonius vertel ik wat meer.  

Antonius, de woestijnvader

De oude Antonius, ook wel woestijnvader genoemd, leeft van 251-356 in de buurt van Alexandrië, Egypte. Hij is gegrepen door de boodschap van Jezus Christus en door het gedachtegoed van de Bijbel. Daarom besluit hij zich terug te trekken uit de wereld om God te zoeken in de woestijn. Hij is niet de eerste die dat wil. In de oudheid is de woestijn een plaats om God te vinden. Daar, in de woestijn, krijgt Antonius veel visioenen, met vaak nare en angstaanjagende beelden. Het lukt hem deze kwellingen te doorstaan door zich vast te houden aan Jezus en het Bijbelse gedachtegoed. Al gauw komen er volgelingen, die van hem willen leren. Hij wordt hun leider, hun abt. Al tijdens zijn leven zien mensen Antonius als een heilige en is hij een voorbeeld en steun voor degenen die lijden aan verschrikkelijke visioenen.

Na zijn dood wordt hij nog populairder in Noord-Afrika en Europa, vooral bij mensen die lijden aan psychosen, krankzinnigen en mensen met besmettelijke ziekten. Er wordt zelfs een ziekte naar hem genoemd: het antoniusvuur. Deze niet besmettelijke ziekte ontstaat door het eten van beschimmeld roggebrood met als gevolg: afvallen van ledematen, hevige pijnen, visioenen en neurologische en psychiatrische verschijnselen. Zijn populariteit gaat zo ver dat er religieuze orden van de Antoniusbroeders ontstaan. Talloze kerken, kapellen, scholen, ziekenhuizen en bruggen zijn naar hem genoemd. Veel kinderen krijgen bij hun doop de naam van Antonius, die zowel in mannelijke als in vrouwelijke vorm voorkomt. Ook wordt hij veel afgebeeld in oude boeken en op schilderijen. Daarop staat Antonius altijd met zijn visioenen, die hij kan afweren. Een beroemd schilderij is dat van Jeroen Bosch: Verzoekingen van de Heilige Antonius. 

De Antoniuskapel aan het Slijkeinde

In de Middeleeuwen staat in Den Haag een Antoniuskapel aan het Slijkeinde, hoek Vleersteeg. Een religieuze zelfhulpgroep, de Crepelen (Kreupelen), vangt daar veel armen, krankzinnigen en pestslachtoffers op. Later verrijst op die plaats het Pest- en Dolhuys en weer later het Geneeskundig Gesticht voor Krankzinnigen. Hier ligt de basis van een voortdurende Haagse geesteszorg, de huidige psychiatrische zorg van Parnassia Groep. Parnassia Groep bewaart in een kluis een bijzonder beeldje van deze Antonius abt, waarschijnlijk uit het begin van de achttiende eeuw.  

Het beeldje van Antonius abt 

Het beeldje van Antonius abt laat een monnik zien in een monnikspij met een kapje op zijn hoofd. Hij heeft een T-vormig kruis in zijn rechterhand. Dit is een Tau, een Grieks kruis. De duivel kan ermee afgeweerd worden. In zijn andere hand draagt hij een bel. Daarmee verjaagt hij de duivel. Tegelijk kan iedereen de bel horen als Antonius eraan komt. Het boek dat hij draagt, is de Bijbel, het heilige boek waar hij zich voortdurend in verdiept. Een varken staat aan zijn voeten. Varkens van de Antoniusbroeders mogen in de Middeleeuwen vrij rondlopen met een belletje rond hun nek. Niemand mag hen iets doen, behalve vetmesten. Dit zijn varkens voor de armen. Op 17 januari, de feestdag van Antonius, worden deze varkens geslacht, waarna het vlees onder de armen wordt uitgedeeld. Het meest prangende zijn de ogen van Antonius: zwart en ondoorgrondelijk. Wat zien die ogen? Welke ziel wordt erin weerspiegeld? 

Het beeldje tentoongesteld

Parnassia Groep en het Haags Gemeentearchief stellen dit beeldje tentoon, te midden van een overzicht van de Haagse GGZ. Dat gebeurt in het Atrium in het Haagse stadhuis aan het Spui. Deze tentoonstelling is vrij toegankelijk tot begin april 2022.