Niet omdat het moet

Wat betekent vrijheid? Die vraag staat centraal nu we 75 jaar bevrijding vieren. Of misschien beter gezegd: zouden vieren. En zeker in Den Haag, de stad die het thema groots zou oppakken en was aangewezen als startpunt voor de viering.

Toch is de vraag relevant, ook nu alle herdenkingen en festiviteiten tot na de zomer zijn afgelast vanwege corona. Misschien zelfs nog relevanter. Want ieders vrijheid is beknot, en blijft dat voorlopig ook in de ‘anderhalvemetersamenleving’ – mooi scrabblewoord. Den Haag haalde het landelijke nieuws met de invulling daarvan. We kunnen dus niet met z’n allen tegelijk het Zuiderpark in. Of de Haagse Markt op. En stiekem een waterpijpje roken met je vrienden is er ook niet meer bij.

Wat ik sociologisch gesproken een interessant verschijnsel vind, zijn situaties waarin de begrippen ‘vrijheid’ en ‘gelegenheid’ aan elkaar gelijk worden gesteld. Om het wat huiselijker uit te drukken: situaties waarin we iets doen, niet omdat het moet, maar omdat het kan.

Straatraces

Kijk naar de straatraces in de stad. De gelegenheid van een verlaten Waldeck Pyrmontkade of Vissershavenweg kan het beste bovenbrengen in sommige medemensen. Ik bedoel die types, die met te veel testosteron en te weinig hersenschors achter het stuur van een BMW of een golfje zitten. Daartegenover staat de kok van Resto Van Harte in Transvaal, die zijn gedwongen werkloosheid aangrijpt om deze weken duizenden maaltijden te maken voor eenzame, oudere buurtgenoten. Of de eigenaren van twee hotels in Scheveningen, die samen met het Leger des Heils daklozen onderbrengen, nu de opvanglocaties in de Binckhorst en Moerwijk minder druk bevolkt kunnen zijn. Waarna een aantal verwarde kostgangers ook weer de gelegenheid greep om zich te misdragen in de buurt en het zo voor iedereen te verpesten. Wat overigens illustreert dat je een probleem als dakloosheid (of armoede, of werkloosheid, of vul maar in) niet even simpel oplost door onderdak te bieden (of geld te geven, of werk te verschaffen). Er komt veel meer bij kijken.

Ook taalkundig zijn er overeenkomsten tussen vrijheid en gelegenheid. Je kunt zowel de gelegenheid als de vrijheid ‘nemen’ om iets te doen. Ik neem de vrijheid om iemand die ik niet goed ken een persoonlijke vraag te stellen, bijvoorbeeld. Of ik neem de gelegenheid te baat om online te shoppen, nu het fysiek niet kan.

Huisarrest

Terug naar de kernvraag: wat betekent vrijheid? Heel veel, in de zin van het ideaal dat tijdens de Franse revolutie werd bevochten, centraal kwam te staan in de rechten van de mens en in onze Grondwet werd verankerd. Nu we allemaal een vorm van huisarrest hebben, is die vrijheid natuurlijk ingeperkt. Daar zie je dan ook in verschillende landen protesten tegen ontstaan: de Verenigde Staten, Duitsland, Brazilië, Israël, Ivoorkust, Wit-Rusland, om een paar dwarsstraten te noemen. En ook in Nederland en in Den Haag is niet iedereen ervan overtuigd dat onze ‘intelligente lockdown’ moet voortduren. Ondernemersorganisaties noemden de verlenging ‘zuur’ en stelden het gebrek aan ‘erkenning voor de schrijnende economische gevolgen’ ervan aan de kaak. Zij waarschuwen ervoor dat het middel niet erger moet zijn dan de kwaal. Er zijn ook sceptici, en onder hen een enkel gemeenteraadslid, die menen dat het een complot is van de overheid, de wetenschap, de media, buitenlandse mogendheden, buitenaardse wezens en/of Bill Gates. De ontwikkeling van een corona-app die je gangen in kaart brengt geeft daar natuurlijk vleugels aan.

Corona-app

Daar ligt voor mijzelf dan ook exact de grens van wat ik (tijdelijk) aan vrijheid kan opgeven. Onze milde vorm van huisarrest, à la. Ik denk dat het niet onnodig is, ook al weet ik niet wat hiervan op iets langere termijn de impact zal zijn op de economie en de samenleving. Maar een app die wil weten waar ik ben geweest? Die gelegenheid zal ik niét benutten.