Konijn met kerst

Kerst 2020. Oud en nieuw. De feestdagen die licht zouden moeten brengen in de duisternis (nou ja, niet overdrijven) zijn anders dan anders, om het onderkoeld uit te drukken. Maar gelukkig waren mijn plannen bescheiden genoeg om niet te worden verstoord door de nieuwe lockdown.

Dat komt ook doordat ik normaal gesproken niet zo’n kerstmens ben en met oud en nieuw al jaren de stad ontvlucht. Ik herinner me een jaarwisseling, ergens in de jaren zestig, waarbij ik het portiek van ons flatje in Mariahoeve nauwelijks uit durfde. Daarbuiten was de derde wereldoorlog bezig. Het beeld is vanwege de lichtflitsen van voetzoekers en gillende keukenmeiden overbelicht in mijn geheugen opgeslagen.

Kerstbomenjacht

Je moest in die tijd natuurlijk ook uitkijken dat je de kerstbomenjagers niet per ongeluk in de weg liep. Die deinsden nergens voor terug, ze jatten de bomen tot wel vier hoog van de balkons en verdedigden de buit desnoods met scherp. Weinig vrede op aarde dus. 
Zelfs aan onze eettafel was het niet altijd pais en vree. Neem die keer dat mijn oudere broer schitterde door afwezigheid op het kerstdiner met oma. Hij was naar een manifestatie die ‘Vrete op Aarde’ heette. Wat oma daarvan vond, stond op haar gezicht te lezen. Toen kwam er kip op tafel, die zulke slechte botten bleek te hebben dat ik merg in mijn mond kreeg: het begin van mijn vegetarisme en nog meer chagrijn aan tafel.

Achteraf bezien natuurlijk niet zo gek. Oma had uitgesproken meningen over hoe kinderen gevoed moesten worden. Ze vond ons schriel. Misschien kreeg ik daarom, als ik bij haar logeerde, altijd een boterham met boter en basterdsuiker als ontbijt. Of met piepekras: een mengsel van kristalsuiker en cacao. Ze vond ook dat mijn ouders ons kinderen ‘meer reuzel’ te eten moesten geven. Nou had dat bij ons nog nooit op het menu gestaan – bloedworst was al erg genoeg – dus dat ‘meer’ was een beetje raadselachtig. Maar waar ik op doel, is dat ze natuurlijk de oorlog had meegemaakt. En dat betekende voor een stadsmens dat je ook honger had meegemaakt.

Behangersplaksel

Uit de verhalen van mijn vader daarover weet ik dat mijn oma, die goed kon koken, in de oorlog altijd van alles probeerde om eten op tafel te kunnen zetten. Een van haar experimenten betrof gekookte aardappelschillen. Maar dat leverde geen hemels gerecht op, wel een grijze, glibberige brij. “Het leek op behangersplaksel met afgescheurde stukjes bruin pakpapier erin”, volgens de beschrijving van mijn vader. “En zo smaakte het ook”, voegt hij eraan toe. 

Maar een paar weken voor kerst 1944, de winter die de geschiedenis in zou gaan als de hongerwinter, bood een oom van mijn vader een konijn aan. Een levend konijn, dat 72 gulden moest kosten. Oom maakte er naar eigen zeggen geen cent winst op, maar dat bedrag staat wel gelijk aan meer dan vierhonderd euro nu. Mijn oma en opa gingen akkoord. Een paar dagen voor kerst bracht oom het konijn. Het kreeg nog de kans om door de huiskamer te hippen en zich te laten aaien door mijn vader, die nog maar twaalf jaar was.

Mijn opa moest het konijn slachten. Dus hij ging met het konijn de schuur in en deed de deur dicht. Mijn vader hoorde gestommel en gebrom. Toen ging de deur van de schuur open. Mijn opa slofte hoofdschuddend naar buiten. De bijl, waarmee hij ‘het’ volgens de overlevering zou doen, had hij op zijn rug. Hij mompelde: “Ik kan het niet, ik kan het niet.” Mijn vaders oom moest eraan te pas komen om het dier te doden. Dat deed hij zonder bijl, overigens.

Jij moet nog groeien

Mijn oma braadde en stoofde het konijn vervolgens, eerst op de kachel en daarna op een petroleumstel. Volgens mijn vader stond er die kerst sinds maanden weer iets te eten op tafel. Mijn oma was trots en mijn vader vond het heerlijk. Maar mijn opa schoof zijn portie over de tafel naar mijn vader. “Ik kan het niet”, zei hij weer. En: “Jij moet er nog van groeien!”

Sinds ik dit verhaal ken, weet ik van wie ik het heb. Konijn heb ik nog nooit gegeten, en dat hou ik ook graag zo. Als het over eten gaat, bén ik eerder een konijn. En mijn vader? Ik denk dat hij na die ene keer ook nooit meer konijn heeft gegeten.

Milja de Zwart