Het Droste-effect

Wonende aan de Haagse Meppelweg had een van de buurmannen op de galerij regelmatig zijn moeder te logeren die door ons Tante Toosje mocht worden genoemd: een lief oud, breekbaar dametje die het gezellig vond af en toe bezoek van jongelui, zoals uw schrijver, te mogen ontvangen. Ze kon heerlijk over vroeger mijmeren en vaak gaf ze me dan een briefje van 2,50 waarmee ik bij bakker Moore in de Zuidlarenstraat een ons Droste-flikkers mocht kopen. Die heetten officieel herenflikken, maar in die tijd was dat woord nog niet beladen en werd de verspreking van Toos niet opgemerkt.

Die herinnering bracht me terug naar de vele chocolademerken die er in de vorige eeuw waren. Denk naast Droste aan Ringers, van Houten, Benschop, Driessen, Tjoklat en Kwatta. Veel merken hadden automaten aan de muur waar een reep kon worden getrokken. In de huidige tijd zouden deze automaten kansloos zijn. Ik herinner me nog de tv-serie De lachende scheerkwast op de VPRO, een creatie van Wim T. Schippers, waar sommige acteurs namen van chocolademerken hadden. De cafetaria van Boy Bensdorp is mij daarbij het meeste bijgebleven.

Maar terug naar het Droste-effect, want door diens herenflikken kwam ik op het idee voor dit artikel. De merknaam Droste ontstond in 1863 te Haarlem, waar koekenbakker Gerard Droste een winkel beheerde van waaruit hij chocoladepastilles verkocht. In 1890 opende hij wegens groot succes een fabriek in Haarlem aan de Spaarne, zodat de grondstoffen voor zijn producten per boot konden worden aangeleverd. Vanaf 1900 verscheen de bekende verpleegster op de blikjes van Droste cacao. Dit Droste-effect - een term volgens de overlevering bedacht door Nico Scheepmaker - is het effect van een beeld dat oneindig terugkeert. Zo houdt de verpleegster op het blik een dienblad vast met daarop hetzelfde blik met afbeelding van dienblad en cacaoblik, en zo verder... De keuze voor een verpleegster op het blik was de achterliggende gedachte van de heilzame werking van cacao.

Naast het produceren van cacao in de inmiddels bij verzamelaars geliefde blikken werden er ook andere producten gemaakt, zoals chocoladerepen en nougatines. Ook voor de nougatines werd een mooi blik ontworpen, voornamelijk in de kleuren groen en oranje, en uitgebracht rond 1920.

Voor reclame-uitingen op winkelpanden ontwierp Droste een aantal fraaie glasplaten. Hiervan is de mintgroene uitvoering, zoals afgebeeld bij dit artikel de meest bekende. Overigens ook een fraai glazen bord is de plaat van Ringers met gouden letters op een zwarte ondergrond. Deze borden sierden meestal de gevels van brood- en banketzaken. Toen ik op enig moment als verzamelaar op een dergelijk bord stuitte bij een Haagse banketwinkel vroeg ik de eigenaresse of ik dit bord wellicht mocht hebben. Ze keek mij heel verbaasd aan met de vraag: “Welk bord?”, waarna ik haar wees op het Drostebord aan de gevel. Ze moest erom lachen want het bord was haar nog nooit opgevallen en bovendien verkochten ze helemaal geen producten van Droste. Daar kwam bij dat ze de winkel kort daarvoor hadden overgenomen van de gepensioneerde vorige eigenaar. Enfin, manlief moest toestemming geven, dus na enig roepen kwam de eigenaar, wit van het meel uit de bakkerij en hoorde mijn smeekbede aan. Vrij snel nam hij zijn beslissing: voor een mooi boeket bloemen voor zijn vrouw werd ik de eigenaar van het glazen bord. Zo gezegd, zo gedaan. En daarmee heb ik het bord vermoedelijk gered van een wisse dood, want de voetballende jeugd had waarschijnlijk op korte termijn voor de zwanenzang van het antieke ontwerp gezorgd. Lange tijd heb ik gemeend een kostbaar voorwerp in huis te hebben, maar ik heb er al een paar voorbij zien komen op Marktplaats voor rond de vijfentwintig euro, dus dat valt mee.

De jaren zestig zijn topjaren voor Droste. In 1964 krijgen ze het predicaat ”koninklijke”, waarna het bedrijf doorgaat als Koninklijke Droste Fabrieken NV. In 1970 wordt Ringers overgenomen en een jaar later ondergaat Rademakers hopjes hetzelfde lot. In 1975 wordt Droste zelf overgenomen, nu door Van Nelle, die het bedrijf in twee jaar doorverkoopt aan een Amerikaans concern. Hiermede verspeelt het bedrijf zijn Koninklijke titel. Dat duurt niet lang; Droste wordt overgenomen door suikerfabriek CSM. Het blijft een kat- en muisspel, want CSM verkoopt Droste weer aan het Duitse Hosta. Tegenwoordig zijn er nog wel wat Droste-producten verkrijgbaar zoals pastilles en cacao, en de bekende chocoladeletters, maar dan wel in kartonnen verpakkingen. De mooie blikjes leven voort, soms in vitrinekasten maar ook vaak als opbergmateriaal voor schroeven, moertjes of knopen.