Brieven van tante Anna en tante Jet (1943-1945) - deel 1 van 2

Evacuees in Culemborg De aanleg van de Atlantikwall in 1943 gooide het rustige leventje in de Bezuidenhoutse Tweede Adelheidstraat van de beide ongetrouwde oudere zussen van mijn opa plotseling helemaal overhoop. In Scheveningen werden voor die Atlantikwall ongeveer 25000 woningen ontruimd. Een deel van de bewoners werd geëvacueerd naar andere provincies, slechts voor wie werkzaam was in Den Haag werd vervangende woonruimte gezocht. Inwoners uit andere wijken die niet voor hun werk aan Den Haag gebonden waren, moesten daarom eveneens hun woning verlaten en werden ook geëvacueerd. Tante Anna en tante Jet waren toen 66 en 69 jaar. De evacuees mochten maar weinig bagage meenemen, ze konden hun eigendommen achterlaten in een te verzegelen kamer van hun huis of door de gemeente elders laten opslaan. Logisch dat de tantes daar huiverig voor waren en blij waren met het aanbod van mijn vader (Douwe) om hun spullen op te slaan in een pakhuis waarover hij de beschikking had. Hun kleding, het ‘lijfgoed’ (ondergoed) en tafelzilver werd in een kast bij mijn ouders thuis bewaard. Enkele van de uitgebreide brieven die tante Anna aan mijn moeder schreef, heeft ze mij nagelaten. Ze geven een goed beeld van de omzwervingen waar de tantes toen mee te maken kregen. Hieronder gedeeltes uit die brieven, ik heb ze letterlijk overgenomen inclusief de spelling van tante Anna.  

Op 27 augustus 1943 stuurden de tantes een briefkaart met felicitaties voor mijn moeders verjaardag. Met betrekking tot voorbereidingen voor hun vertrek schrijven ze: “Wij zijn druk aan het rommelen. De vloerbedekking is gisteren opgenomen en de waschtafel is ook weggehaald, alleen het viltpapier is niet opgenomen want dat zou na de oorlog wel weer te krijgen zijn. Maar kunnen de kolen soms maandag weggehaald worden want woensdag komt de werkster en kan deze de zolder weer schoonmaken.”

Op 12 september 1943 in een brief uit Culemborg:

“Gelukkig kunnen wij jullie nu melden dat wij goed terecht gekomen zijn. Wij zijn nu ingekwartierd bij het hoofd van de R.K.jongensschool. ‘t Zijn nog jongelui zonder kinderen, wonen in een net landhuis buiten de stad doch kunnen het centrum binnen 10 minuten bereiken. Het zijn beiden goede geschikte lui en mochten kiezen een vrije slaapkamer of met huiselijk verkeer, wij hebben een vrije slaapkamer gekozen omdat wij wel zagen dat het voor die lui anders veel te onvrij was, hij geeft ‘s avonds nog bijlessen en zij geeft nog eenige pianolessen en daar zouden wij dan bij moeten zitten, dit vonden wij voor weerszijden niet prettig. Nu hebben ze hun slaapkameer aan ons afgestaan, daar staan nu onze beide ledikanten die dankzij Douwes prachtige hulp zonder beschadiging zijn overgekomen, ook de verdere bagage is goed overgekomen, het goed laten wij daar ingepakt en kunnen er telkens uitnemen wat wij nodig hebben want kasten zijn hier niet. Het pension is hier goed, de levensmiddelen en bonnen zijn echter precies zoals in Den Haag, groentekaarten kennen ze hier niet maar het is hier ook moeilijk om aan groente te komen, wel heeft elkeen op deze singel een lapje grond achter het huis waar ook tomaten op groeien. Het is hier een nette stand, onze kamer ziet uit op een plantsoen en een vijver met zwanen erin, ‘t is heel dicht bij het station o.g.v. 10 minuten gaans. De vorige woning was ruim een uur gaans, wij zijn nog tot vrijdagavond daar geweest. Mijnheer Vink heeft alle moeite gedaan om hier nog aan een kachel te komen, nergens tot ver in de omtrek is er echter een te krijgen. Zouden jullie nu onze haard, kachelpijp, kachelplaat, kolenkit, kolenschep, tangetjes en 2 zakken houtskool willen sturen, als een smid dit voor onze rekening nu eens over wilde sturen, misschien lukt dat wel. Hij is gekocht bij Hansen, Regentesseplein.”

Op 7 december 1943 bedanken de tantes voor de toezending van een schrijfbloknoot en vervolgen: “Het is hier reuzenkoud maar het kacheltje is een schat en wij zouden hem niet gaarne meer willen missen. Met onze lange wandelingen is het afgelopen, de buitenwegen zijn nu modder en nog eens modder. Hoe is het anders in Den Haag, zeker nog treurig hè, van evacue’s horen wij dat het Benoordenhout geheel ontruimd moet worden en ook een gedeelte van de Bezuidenhoutseweg.”

Op 25 april 1944 blijkt uit een brief dat de tantes binnen Culemborg moesten verkassen: “Zaterdagmorgen om 7 uur werden wij uit bed gebeld en arriveerden onze meubelen. Gelukkig is alles nogal goed overgekomen. Wij zitten op een ongemeubileerde achterkamer waar geen zon komt, het is hier erg koud en tochtig. Wij hebben hier een éénpersoons antique waschtafeltje, jullie begrijpen hoe of wij elken dag naar onze eigen prachtige vaste waschtafel verlangen. Aan alle kanten vertelt men ons dat het zoo goed gaat dus zal het wel niet zoo lang meer duren. (…)  De stand hier waar wij nu wonen is prachtig helemaal buiten aan een landweg, naast ons is de Todt ingekwartierd, dit huis is afgeketst omdat de kamers te klein waren en geen comfort, nergens een vaste waschtafel en al het meubilair weg dat hadden ze reeds in veiligheid gebracht. Het zijn moeder en dochter, boerenmensen die het beter hebben gehad en nu in hun eigen huisje pensionhouden en ofschoon wij nogal eens gewaarschuwd waren vallen ze ons nogal mee, sommige evacués zijn wat het eten betreft ook zoo veeleisend. Groenten kan men hier bijna niet krijgen en alleen zwarte aardappelen op de bon. Nu hebben we met de juffrouw afgesproken dat ze goede aardappelen voor ons zwart zal kopen, nu dat doet ze dan ook, maar nu willen de evacués die in de voorkamer zijn dit ook hebben maar niets bijbetalen, dat gaat natuurlijk niet want ze behoeven alleen maar eten te verstrekken op de bonnen.”

Op 3 maart 1945 vond het fatale bombardement op het Bezuidenhout plaats, de tantes zijn dan inmiddels in Leeuwarden terecht gekomen. Mijn moeder moet helaas aan de tantes melden dat ook hun woning in de Tweede Adelheidstraat daarbij geheel verwoest is, net zoals veel andere straten in dat deel van het Bezuidenhout (wordt vervolgd).