De zorg voor Haagse Ouderen, toen en nu

en Haag wordt steeds ouder. De vergrijzing neemt toe. Volgens de laatste cijfers (2020) van het CBS is 14,6 procent ouder dan 65. Dit percentage zal de komende jaren verder groeien. Ouderen hebben mijn volle aandacht en diepste respect. Ze hebben voor ons gezorgd en ons liefde gegeven. Ze hebben ons land opgebouwd en voor ons de paden naar een beter leven geplaveid. Ze hebben ons de verhalen en lessen uit het verleden verteld en geleerd. Ze hebben ontwikkelingen zien komen en gaan en vele stormen overwonnen.

Als consulent ouderen-geneeskunde in een Haags ziekenhuis kom ik dagelijks in contact met ouderen. Vaak kwetsbaar op meerdere vlakken. Naast lichamelijke kunnen er ook psychische, functionele en sociale problemen zijn. Deze kwetsbare ouderen verdienen de juiste zorg en aandacht van gemotiveerde zorgverleners met liefde voor het vak. Waarbij er troost en zorg geboden wordt op moeilijke en emotionele momenten.

Ruim 200 jaar geleden laat de zorg voor Haagse ouderen veel te wensen over. Zeker voor het armste deel van de bevolking. In het jaar 1800 ziet mijn directe voorvader Dirk Antonie Caffa voor het eerst het Haagse daglicht. In hetzelfde jaar worden aan de Visschersdijk (huidige Torenstraat), Westeinde en Breedstraat door het Burgerlijk Armbestuur drie zogenaamde bestedelingenhuizen gesticht. In deze huizen worden de meest kwetsbare en armlastige mensen opgenomen als zij voor rekening zijn van het Burgerlijk Armbestuur. Meestal oude mannen en vrouwen die niet meer voor zichzelf kunnen zorgen en thuis geen adequate verzorging hebben. 

Ruim 53 jaar later, in 1854, wordt ook mijn directe voorouder Dirk opgenomen met de diagnose “verval aan krachten”. Na een verblijf van 6 maanden en getekend door een zwaar en armoedig leven overlijdt hij aan “verzwakking” in het bestedelingenhuis aan de Breedstraat. Dirk wordt 53 jaar maar door het harde bestaan is zijn biologische leeftijd die van een oude kwetsbare man. Hoe de zorg voor mijn voorvader precies is geweest is helaas niet terug te vinden in het archief. Maar dat het een weg vol ontberingen is geweest kan met enige zekerheid gesteld worden. 

Want de zorg in de bestedelingenhuizen is bar en boos en dikwijls in handen van onbetrouwbare lieden die weinig benul hebben van hun taak. Vaak eenvoudige mannen, vaders genoemd, die meestal eerst een totaal ander beroep hebben uitgeoefend. De functie wordt slecht betaald en staat niet hoog in aanzien. Het werk wordt doorgaans ongemotiveerd, liefdeloos en in benevelde toestand uitgevoerd. Het eten is slecht en de huisvesting erbarmelijk. Met vertrekken die koud en vochtig zijn. Privacy heeft men niet en de hygiëne is ver te zoeken. Orde en tucht wordt te pas en te onpas toegepast waardoor het vaak een ongeregelde bende is. Het komt zelfs voor dat in de bestedelingenhuizen varkens worden gefokt en kippen rondscharrelen. De barre omstandigheden zijn van dien aard dat zelfs de meest armen en hulpbehoeftigen het als een schande zien om zich op te laten nemen. Maar vaak is de nood te hoog en is er geen andere keuze dan zich te melden aan de toegangspoort.

Nieuwe inzichten en oplopende kritiek en protest zorgen echter voor een kanteling. In 1856, twee jaar na het overlijden van Dirk, voegt het Burgerlijk Armbestuur de huizen samen tot het Gemeentelijk Bestedelingenhuis, het latere Spanjaardshof, aan het Westeinde, hoek Lange Lombardstraat. Er wordt bekwaam en zorgzaam personeel aangenomen. De leiding komt in handen van mensen die ervaring hebben in de omgang van grote groepen. Vaak ex-officieren die na hun militaire loopbaan in dienst worden genomen en er voor zorgen dat in het huis orde, regelmaat en tucht terugkomen. Vanaf dat moment verbeteren langzamerhand de zorg en de omstandigheden. 

Het in 1880 gebouwde Spanjaardshof dient tot 1975 als verpleeghuis. Door de jaren heen krijgen diverse familieleden hier hun laatste zorg. Het pand overleeft de toenmalige jaren 70 vernieuwingsdrang en slopersdrift van het gemeentebestuur niet. Als een wonder komt het hoekgedeelte ongeschonden uit de strijd. In de jaren die volgen verkrot het dichtgetimmerde pand. Totdat in 1982 het gebouw gekraakt en opgeknapt wordt door ambachtslieden en kunstenaars. Mede daardoor wordt de Spanjaardshof gered van de ondergang. Sindsdien is het een kunstenaars bolwerk en culturele broedplaats waar met regelmaat exposities worden gehouden. 

De ouderenzorg is anno 2021 beter dan ooit te noemen. Er is meer aandacht voor de complete mens waarbij de vier geriatrische assen centraal staan. Somatisch, psychisch, functionaliteit en sociaal. Tijdens de vele medische opleidingen wordt meer aandacht besteed aan de zorg voor ouderen. Diverse specialisaties gericht op ouderen zorgen voor meer kennis en kunde. Daardoor is de hulp- en zorgverlening aan ouderen in ziekenhuizen en andere instellingen sterk verbeterd. 

Als zorgverlener word ik tijdens het ziekteproces toegelaten in het leven van ouderen op momenten van verdriet, pijn en ontreddering. Ik zit naast het bed, luister naar de verhalen en biedt troost tijdens de meest zware minuten. Ik mag een stukje meelopen op hun lange, vaak Haagse levensweg. Dat emotioneert en verrijkt. Het maakt mij stil. Maar ook dankbaar en trots.