Meer de krekel dan de mier

Wanneer je bij de Haagse Boekenmarkt tussen de lees- en kinderboeken gaat grasduinen, kom je al snel illustraties van Rie Cramer tegen. Ze heeft een kleine twintig jaar in onze stad gewoond dus reden genoeg voor een bijdrage over haar in deze krant. En dan even terzijde: het werkwoord grasduinen dat ik hierboven gebruikte, was oorspronkelijk een zelfstandig naamwoord. Op de grasduinen of liever de grasheuvels groeide volgens overlevering het beste gras, dus de koeien gaan hier bij voorkeur grasduinen. 

Marie Cramer

Rie zoals ze genoemd werd, is op 10 november 1887 in de stad Soekaboemi in het voormalige Nederlands-Indië geboren. Ze had drie zusjes en haar vader was kapitein op de pakketvaart aldaar. In 1896 kwam ze samen met haar moeder en haar twee jaar oudere zusje Erna naar Nederland. De twee andere zusjes woonden hier al in verband met hun studie. Het gezin ging in Arnhem wonen en na de lagere school ging Rie hier naar de Middelbare Meisjesschool. ’s Avonds bezocht ze de Teekenschool van het kunstgenootschap ‘Kunstoefening’ en hier kreeg ze haar eerste tekenlessen. Haar vader Hendrik ging in 1904 met pensioen en hij ging met zijn vrouw en twee dochters in Den Haag wonen. Rie ging van 1905 tot 1907 naar de Academie van Beeldende Kunsten in onze stad. Hier leerde ze de beeldhouwster Fransje Carbasius kennen en ze zouden hun verdere leven vriendinnen blijven. In 1913 trouwt Rie met de jurist Peter Otten. Ze gaan in de Fahrenheitstraat wonen op nummer 426. Lang zal dit huwelijk niet duren want zo’n anderhalf jaar later gaan ze alweer uit elkaar. Hierna heeft Rie enkele jaren een relatie met de kunstcriticus Albert Plasschaert. In deze periode heeft ze zowel in de Van Aerssenstraat als op de Willem de Zwijgerlaan gewoond. Ook ging ze vaak naar het buitenland. Zo bezocht ze haar zuster Erna in Parijs en samen met haar ging ze naar Zwitserland omdat Erna longklachten kreeg. Vervolgens ging Rie alleen naar Rome. In 1922 trouwde ze met de acteur Eduard Verkade en ook dit huwelijk zou geen succes worden. Elf jaar later zijn ze dan ook gescheiden.

In 1931 ging Rie met vrienden mee naar Zwitserland. Ze woonde hier in een huisje aan het Lago Maggiore en ze noemde dit haar droomhuisje. Eenmaal terug in Nederland liet ze in 1934 een vergelijkbaar huis ‘Casetta del Sogno’ bouwen op de hoek van de Fuutlaan en de Laan van Poot. Dit huis staat er nog steeds op het adres Fuutlaan 20. Ook hier heeft ze niet lang gewoond want in 1937 woont ze op het adres Celebesstraat 79. Tijdens een interview zei ze over zichzelf dat ze meer de krekel dan de mier was en dat klopt aardig, gezien de beschrijving van haar leven tot nu toe. Ik neem aan dat u de fabel van Aesopus over de krekel en de mier kent. De mier die tijdens de zomer hard werkt en de krekel die vooral plezier maakt. Toen de winter aanbrak, had de mier genoeg te eten en de krekel niet. 

Vlak voordat de Tweede Wereldoorlog uitbrak, ging Rie bij een bevriend echtpaar Dirk en Betsy Verbeek wonen. Dirk was op dat moment directeur van het in 1938 opgerichte Residentie Tooneel en hij woonde naast het Theater Heerengracht dat later Theater Verkade en weer later Odeon zou gaan heten. Dit theater was gevestigd op het adres Herengracht 13 en Dirk en zijn vrouw woonden op 13b. In die periode hielp Rie onderduikers en vluchtelingen en ze schreef verzetsgedichten. In 1946 verhuisde ze naar Laren naar de villa ‘De Egelantier’. Na enige tijd kwamen Dirk en Betsy ook bij haar wonen. Nadat Dirk in 1954 overleden was, vertrokkenen Rie en Betsy naar Mallorca. In 1971 keerde ze in verband met haar gezondheid naar Nederland terug. Op 19 oktober 1977 is ze overleden. Ze woonde toen in het Rosa Spier Huis in Laren. Dit huis is genoemd naar de harpiste Rosa Spier. Tijdens een verblijf op de Pauwhof in Wassenaar kwam Rosa op het idee om een veilige haven voor oudere kunstenaars te stichten en dat is in 1969 in Laren werkelijkheid geworden. De Pauwhof bood tussen 1940 en 1990 onderdak aan kunstenaars en wetenschappers zodat ze in alle rust konden werken en hopelijk nieuwe inspiratie konden opdoen.

Haar werk

Al tijdens haar studie aan de Academie werd er werk van Rie uitgegeven. Ze was toen zeventien jaar. Vanwege het grote succes van dit boekje werd er een jaar later een vervolg op gemaakt. Het gaat hier om de versjesboekjes Van meisjes en jongetjes en Van jongetjes en meisjes. Zowel de illustraties als de versjes waren van haar hand. Ze vond de kinderlectuur in die tijd veel te moralistisch. Haar boekjes waren dan ook veel speelser en sloten meer aan bij de belevingswereld van kinderen. Dit was het begin van een lange en productieve carrière als illustratrice en schrijfster. Ze werd vooral geïnspireerd door de Engelse Art Nouveau kunstenaar Aubrey Beardsley. Ze ging in deze periode experimenteren met technieken als etsen, litho’s en houtsneden. Ook begaf ze zich in de reclamewereld. In 1915 illustreerde ze de uitgave van de Sprookjes van Hans Andersen. Dit werd een groot succes en de uitgeverij W. de Haan bood haar een vast contract van f. 4000 per jaar aan. Voor die tijd een aanzienlijk bedrag. Ze heeft in de loop der jaren ongeveer 120 kinder- en sprookjesboeken van illustraties en soms ook van teksten voorzien. Daarnaast was ze pottenbakster, ontwierp ze kostuums en maakte ze decors. Door dit laatste veranderde haar stijl van tekenen. Decors moeten felle kleuren hebben, willen ze vanuit de zaal goed te zien zijn. De kleuren van haar boekillustraties werden ook feller en de omtreklijnen werden steviger aangezet. In 1933 werd haar eerste roman Spelers uitgegeven. Er zouden nog meer boeken volgen, waarbij ze gebruikmaakte van het pseudoniem Annie Smit. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verdiende ze vooral geld met het ontwerpen van toneel-decors en kostuums en het schrijven van toneelstukken onder het pseudoniem Marc Holman. In de verzetskrant Het Parool werden door haar geschreven gedichten gepubliceerd. In de jaren vijftig werden enkele kinderhoorspelen, waarvan zij de tekst geschreven had, uitgezonden. In 1966 verscheen het boek Flitsen waarin ze haar leven en haar opvattingen over de kunst beschreef. Haar werk is in landen als Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten uitgegeven. De onderbouw van de huidige Gelderlandschool heette van 1951 tot 1985 de Rie Cramer kleuterschool.

Op de site van de Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900 las ik over Rie Cramer: “Rie Cramer is een van Nederlands bekendste illustratrices en haar tekeningen in kinderboeken als Sprookjes van Moeder de Gans behoren tot het gezamenlijk beeldgeheugen van de jeugdjaren van velen. De veelgevraagde tekenares staat garant voor het tot leven brengen van een fantasiewereld van prinsessen, feeën, koningen en andere sprookjeswezens in zowel woord als beeld. Maar ook maakt zij reclamewerk. De zorgeloosheid en positieve inslag die ze heeft, zien we ook terug in haar illustraties en versjes. Haar werk laat kinderen in het gewone, dagelijkse leven zien, het dagelijkse leven van de gegoede burgerij, dat wel.”