Toen waren strenge winters nog heel gewoon

Op zoek naar een onderwerp voor een winters artikel kwam ik een foto tegen die hiervoor als uitgangspunt uitermate geschikt is. Ik bedoel die foto waarop een schoolmeester met zijn jas aan voor een klasje met kinderen staat. Ook de kinderen zijn dik gekleed, want het is hartje winter zo te zien en er ligt dan ook een aardig pak sneeuw. Wie haalt het nou in zijn hoofd om midden in de winter buiten les te gaan geven?

Deze foto staat in het boek de Eerste Nederlandse Buitenschool, school achter de duinen. Deze school voor chronisch zieke kinderen was van 1913 tot 2002 gehuisvest op het adres Doornikse-straat 28. Een deel van de gebouwen staat er nog en wordt nog steeds als school gebruikt, maar nu voor kinde-ren met een ontwikkelingsstoornis of een internaliserende psychiatrische problematiek. Rond de eeuwwisseling was men van mening dat chronisch zieke kinderen beter op hun plaats waren in het gewoon lager onderwijs. Deze school die inderdaad de eerste Buitenschool van heel Nederland was, is in 1905 in een oude villa op het adres Benoordenhoutseweg 27 van start gegaan. Aanvankelijk stond vooral de gezondheid van de leerlingen centraal. Het onderwijs kwam dan ook op de tweede plaats. Later is hier verandering in gekomen, mede doordat de medicijnen verbeterd werden. In 1913 verhuisde de school naar een gebied in de duinen achter de Scheveningse gevangenis. De artsen waren van mening dat de lucht gezonder was in de duinen in de nabijheid van de zee dan in de stad en dat was in die dagen zeker het geval. 

In 1930 werd het centrale schoolgebouw dat er nu nog staat gebouwd. In de nabijheid van de lokalen werden in de duinen enkele buitenklassen uitgegraven. Een van die buitenklassen kunt u op bijgevoegde foto zien. Er stond een huisje waar het schoolbord of de klassikale leesplank aan opgehangen kon worden en er stonden banken waar de leerlingen op konden zitten. Deze buitenklassen werden in principe het hele jaar door gebruikt. In het boekje Openluchtscholen legt de arts B.H. Sajet uit waarom het les-geven in de buitenlucht zeker voor kinderen met ademhalings-problemen zo belangrijk is. Voor de duidelijkheid: met de woorden Buitenschool en Openluchtschool wordt hetzelfde type school bedoeld. “Om den weldadigen invloed van het verblijf in de frissche lucht te begrijpen, stelle men zich voor oogen, welke processen zich in ons lichaam afspelen. Ons lichaam is als een kachel, waarin voortdurend verbranding plaats heeft van stoffen, die bij de stofwisseling ontstaan. Evenals bij de kachel is in ons lichaam voor de verbranding lucht noodig. Zijn we buiten, dan halen wij dieper adem, brengen wij meer lucht in onze longen, wordt ons bloed beter gezuiverd en worden dus alle organen beter gevoed”. 

In het Tijdschrift voor sociale hygiëne van april 1929 schrijft prof. dr. E. Gorter over deze school: “De kinderen van een buitenschool zijn patiënten, van wie redelijkerwijze is te verwachten, dat zij door een gezond leven in de buitenlucht, door zonnebaden, door een goede voeding in een half jaar of langer, zooveel zullen kunnen verbeteren, dat zij bestand zijn tegen het gewone leven”. Steeds weer wordt terecht de nadruk gelegd op die buitenlucht. Nog niet zo heel lang geleden stonden de kranten vol met artikelen over scholen waar de lokalen zeer slecht geventileerd worden! Het buiten zijn in de winter heeft ook voordelen. Zo zou dit stress verlagend zijn, worden er meer calorieën verbrand en versterkt dit het immuunsysteem. Kortom, dit buiten lesgeven ook in de winter was zo gek nog niet. De heer P.F.W. Minderman die op die foto staat, had het goed gezien. (Even een uitstapje: zijn dochter Drude die in Schotland woont, heeft een abonnement op deze krant en heeft er ook wel eens een artikel in geschreven.) 

Naast de al genoemde foto vond ik nog een drietal foto’s die - zoals er op de achterkant staat - gemaakt zijn tijdens de Poolwinter van 1929. Op deze foto’s staan diverse leerlingen van de Buitenschool. Het was in die tijd de gewoonte om met een groepje leerlingen een uitstapje te maken, bijvoorbeeld naar het strand. In een krantenartikel uit dat jaar las ik: “We beleven weer een ouderwetschen winter. In geen jaren heeft het zoo gevroren als van nacht. Daarbij komt een felle Oostenwind de koude nog vergrooten. Uit alle deelen van het land komen berichten over rivieren die dicht zijn gaan zitten en veerdiensten die stil gelegd zijn. Zelfs groote rivieren als de Maas zitten dicht. De allerergste koude heerscht op de eilanden in de Zuiderzee, van Ameland wordt heden een temperatuur gemeld van -26 graden Fahrenheit”. In dat jaar werden 94 vorstdagen gemeten. En dan te bedenken dat het nu, terwijl ik dit artikel aan het schrijven ben, 11° is. Boven 0 welte-verstaan. 

Diegene die de drie foto’s gemaakt heeft, juf H. Hoekstra, een leerkracht van de Buitenschool, heeft er gelukkig het een en ander achterop geschreven. Zo staat er achterop de foto waar de leerlingen met een leerkracht op een ijsberg bij het strand zitten: Poolwinter, 15 Febr. 1929. Onderwijzer P.F.W. Minderman met Buitenschooljeugd op ijsberg. Achterop de foto waarop een leerling op het ijs zit: Poolwinter, Maart 1929. Aanbinden. Westbroekpark. En achterop de derde foto: Poolwinter, Maart 1929. Schaatsenrijden in Westbroekpark. 

De foto hierboven waarop een meisje met een pen in haar hand iets opschrijft, is wel heel bijzonder. Ze draagt een cape die alle leerlingen van de Buitenschool wanneer ze voor het eerst naar die school gingen te leen kregen. Er stond een nummer in zodat ze niet verwisseld werden. Ze zit in een buitenklas en om te voorkomen dat het vel papier wegwaait is er een ijzerdraadje over gespannen. Onder die foto staat de tekst: “Zou er straks, net als in sprookjes, een eekhoorntje op mijn bank komen zitten, die me stiekem influistert hoe het moet?”