Marten Toonder blijvend in de belangstelling

Marten Toonder, de schepper van Ollie B. Bommel en Tom Poes, is alweer vijftien jaar geleden overleden, maar zijn werk is nog steeds springlevend! Zo zijn er nog regelmatig nieuwe uitgaven van zijn verhalen, bestaat er een heus Bommelmuseum en is er een actieve vereniging van liefhebbers en verzamelaars van zijn werk. Er zijn zelfs plannen voor een heus themapark in Groenlo dat helemaal gewijd zal zijn aan de creaties van Marten Toonder: BommelWereld. Wat vast niet iedereen weet, is dat Marten Toonder als kind nog in Scheveningen heeft gewoond.

Heer Bommel en
Tom Poes

Marten Toonder is natuurlijk het meest bekend van de strip over Heer Bommel en Tom Poes. Maar liefst 177 Bommelverhalen schreef Toonder en hij maakte meer dan 40.000 tekeningen. Op 16 maart 1941 verscheen Tom Poes voor het eerst in De Telegraaf. De strip werd razend populair en zou uiteindelijk verschijnen in ruim vijftig kranten in binnen- en buitenland. In de Haagsche Courant liep de strip van 1982 tot 1989. De verhalen zijn allemaal ook uitgebracht in boekvorm. Het bekendst zijn misschien wel de Bommelpockets van uitgeverij De Bezige Bij, waarin veel verhalen werden gebundeld. Toonder heeft jarenlang een studio gehad waarin gewerkt werd aan talloze strips, reclames en tekenfilms. Er werkten diverse tekenaars en tekstschrijvers. Enkele bekende stripmakers zijn in de loop der jaren bij de Toonder Studio’s hun carrière begonnen, zoals Hans Kresse, Dirk Huizinga, Waling Dijkstra, Dick Matena, Ben van ’t Klooster en Lo Hartog van Banda. Naast Tom Poes zijn bekende strips van Toonder: Kappie, Panda en Koning Hollewijn.

Familiegeschiedenis

Marten Toonder is op 2 mei 1912 geboren in Rotterdam. Zijn ouders kwamen oorspronkelijk uit Groningen. De vader van Marten, Marten Toonder senior, was kapitein op de grote vaart. Dankzij zijn vader kwam de jonge Marten in aanraking met strips die zijn vader meebracht van zijn reizen naar Amerika. Hij wilde graag gaan tekenen en hij nam tekenlessen, waarna hij ging werken bij een uitgeverij en drukkerij om zich verder te bekwamen. Kort voor de Tweede Wereldoorlog bedacht hij zijn eerste strips. De jongere broer van Marten was Jan Gerhard, die zelf bekend is geworden als schrijver. Jan Gerhard werkte mee aan verschillende strips en films in de Toonder Studio’s. Marten trouwde in 1935 met Phiny Dick. Net als Marten was zij geboren in Rotterdam en ook haar vader was zeekapitein. Phiny schreef kinderboeken en maakte tekeningen en strips. Zij had daardoor veel gemeen met Marten en ze ondersteunde hem in zijn werk.

Scheveningen

Net na de Eerste Wereldoorlog, toen Marten nog maar zes jaar oud was, woonde het gezin Toonder in de Rotterdamsestraat in Scheveningen. Zijn moeder dacht dat zij door bij de zee te gaan wonen dichter bij haar zeevarende man kon zijn. Als het weer dat toeliet, ging zij naar het strand om vanuit een strandstoel de horizon af te turen op zoek naar aankomende schepen. Soms verraste zij haar zoons met een bezoek aan een speeltuin of een melksalon, waar zij limonade en taartjes kregen. Toonder senior was niet blij met de woning in Scheveningen. Hij vond dat iedere zeeman een thuishaven verdiende, maar dat je als kapitein op de grote vaart niet in een vissersdorp terecht moest komen. In de buurt waar het gezin woonde was het een bonte gemeenschap van allerlei nationaliteiten. Wim Hazeu schrijft in zijn voortreffelijke biografie over Marten Toonder:

“Tijdens de Scheveningse jaren deed Marten veel indrukken op over vreemdelingen en hun gewoontes en tradities. Ze kwamen hem later van pas als hij tochten naar vreemde steden en gebieden van heer Bommel, kapitein Rus of gezagvoerder Kappie moest beschrijven.” In zijn autobiografie schrijft Marten Toonder hierover: “Het was mijn eerste kennismaking met buitenlanders en met een vreemde taal.” Toonder had nog meer herinneringen aan Scheveningen en Den Haag, waarover hij schreef in een bijdrage aan het boek Magisch Panorama. Panorama Mesdag, een belevenis in ruimte en tijd. Toonder: “Ik wist nog niet wat leven was toen ik in Scheveningen woonde, en aan het strand kuilen groef. Ik was zes jaren oud, en op die leeftijd is leven gewoon maar leven, met krijsende meeuwen en pratende en lachende mensen en varende bootjes – en boven alles uit en door alles heen het geluid van de branding en het suizen van de wind.” Hij herinnerde zich ook nog een bezoek aan het Panorama Mesdag met zijn moeder en jongere broertje op aanraden van een oom. Hij beschreef hoe verwonderd hij was over dit immense schilderij van het strand, de duinen en de zee: “Terwijl ik daar stond en ademloos om me heen keek, drong het langzaam tot me door dat hier een tovenaar aan het werk was geweest. Niet een gewone heks die iemand in een kikker kan veranderen, maar een echte, heel machtige tovenaar. Of – en dat was ook een mogelijkheid – dit was een speciale dag waarvan mijn moeder het bestaan wist door een openbaring van oom Enter. Een zogenaamde mesdag waarop alles stil staat, zoals bij Doornroosje.”

Blijvende belangstelling

Het laatste Bommelverhaal is in 1986 verschenen: Het einde van eindeloos. Marten ging zich wijden aan het schrijven van zijn autobiografie, waarvan het eerste deel zou verschijnen in 1993. Herhalingen van de strip werden echter nog jarenlang in diverse kranten gepubliceerd. De belangstelling voor zijn strip over Heer Bommel en Tom Poes bleef groot en er zouden nog vele boekuitgaven volgen. Marten Toonder is op 27 juli 2005 overleden op 93-jarige leeftijd in het Rosa Spier Huis in Laren. Het leven en het werk van Toonder wordt al jarenlang uitvoerig bestudeerd. In de loop der jaren zijn er meer dan 3.500 boeken en artikelen over hem en zijn werk gepubliceerd. Binnenkort verschijnt de Bommel Literatuurgids waarin al die publicaties zijn terug te vinden (zie www.klaasdriebergen.nl). Die blijvende belangstelling heeft veel te maken met zijn prachtige tekeningen en het bijzondere taalgebruik in de Bommelstrip. Zo bedacht hij nieuwe woorden en uitdrukkingen als ‘minkukel’, ‘breinbaas’, ‘denkraam’ en ‘geld speelt geen rol’. Maar ook zijn humor en maatschappijkritiek in de verhalen zijn weergaloos.