Schoolradio in de jaren vijftig

Als vijfjarige mocht ik eindelijk in 1949 naar de kleuterschool in de Scheperstraat, wat eerder niet kon omdat er heel veel kinderen waren en door de oorlog een tekort aan kleuterscholen. En de geboortegolf was er nog niet eens! Ik woonde in de Rhenenstraat, waardoor het logisch zou zijn geweest om naar het schooltje op de Escamplaan te gaan, maar daar zat op dat moment - zo heb ik mij laten vertellen - een opvang voor ongehuwde moeders met hun kinderen. 

We moesten verzamelen in de Velpsestraat op de hoek bij melkboer Jansen, waar mijn moeder mij aan juffrouw Van Maastricht overhandigde. Vervolgens liepen we met een hele groep kleuters al zingend naar de Scheperstraat. Het trappenhuis van de school was afgezet met kippengaas en van de juffrouw moesten we onze mond met een denkbeeldig sleuteltje op slot doen (krik-krak), wat we dan maar deden om haar in de waan te laten. Ik kan mij niet herinneren dat moeders zoals tegenwoordig in de klas kwamen; die hadden er vast geen tijd voor met grote gezinnen, wasgoed en het huis poetsen. En het mocht ook vast niet. Op de kleuterschool keek je uit naar het moment dat je naar de ‘grote school’ zou gaan, dan was je pas groot, dan pas hoorde je erbij! De grote school was het nieuw geopende noodgebouw aan de Harmelenstraat, de Prinses Wilhelminaschool, groen met crème geverfde houten barakken. Zoals vaker bij noodgebouwen hebben ze er daarna nog vele tientallen jaren gestaan! Dat was dichterbij en gelukkig zaten een van mijn buurmeisjes en ook haar broertjes op die school. Samen liepen we naar school, en hoewel er toentertijd minder autoverkeer was, was de Driebergenstraat toch erg druk en gevaarlijk om over te steken.

Op de lagere school was je in de veronderstelling dat je nu groot was, maar dat viel tegen want je was wederom de allerkleinste en je wilde maar wat graag groot worden. Daar in de vijfde en zesde klas lonkte het paradijs! Daar waren dingen die je graag wilde, zoals het twee- of driedaagse schoolreisje. Daar werd gymnastiek in een écht lokaal gegeven van een meester die zo gespierd was dat we vonden dat hij tietjes had! Te voet naar het gymnastieklokaal van de Buitenschool, waar ze buiten in bedjes moesten slapen, blij toe dat je daar niet was. Schoolzwemmen in het instructiebadje in het badhuis aan de Escamplaan. Er werd handwerken gegeven van juffrouw Beerta die in onze ogen wel honderd jaar oud leek, maar erg lief was. Je hoefde er geen poppendas van stug katoen te breien maar je mocht borduren! Meester G. van Dam (dat was écht zijn naam, dus afgekort GVD) gaf er het vak godsdienst. Volgens mij was bijna niemand op die openbare lagere school gelovig maar iedereen ging erheen, op twee katholieke meisjes na.

Iets waar we erg naar uitkeken was de radio in de klas: de schoolradio. Televisie had vrijwel niemand nog, als we er al van gehoord hadden, maar die schoolradio was wel wat. Zelfs op onze school was niet iedereen in het bezit van een radiotoestel en het was beslist geen arme buurt. Veel mensen hadden ook ‘radiodistributie’, later draadomroep genoemd of radio, met een beperkt aantal zenders en je hoefde dan geen ‘luistergeld’ te betalen. Ook al iets wat weer afgeschaft is, tegelijkertijd met het kijkgeld in 2000. Het is nauwelijks meer voor te stellen maar we keken zelfs zo uit naar de uitzending van de schoolradio dat de meester dreigde dat we niet mochten luisteren als we vervelend waren! Dit deden we altijd aan het einde van de middag, een moment waarop je even kon uitrusten.

Al voor de Tweede Wereldoorlog was er sprake van schoolradio. De protestantse NCRV begon al in 1928, de katholieke KRO kon niet achterblijven en startte ook in 1928 met een eigen schoolradio. Het spreekt vanzelf dat deze nog niet echt veel beluisterde uitzendingen een sterk religieus karakter hadden. Ze werden ook speciaal gemaakt voor de hoogste klassen van protestants-christelijke en respectievelijk katholieke scholen. Na de Tweede Wereldoorlog werd dit weer gewoon voort-gezet. In 1948 begonnen zowel de KRO, NCRV, AVRO en VARA met schoolradio-uitzendingen van de eigen kleur, gericht op volksverheffing en kennis-overdracht voor de eigen achterban.

In de toen sterk verzuilde samenleving werd op 18 december 1951 door AVRO (algemeen), VARA (socialistisch) en VPRO (vrijzinnig protestants) de Stichting Nederlandse Schoolradio opgericht met als doel het verzorgen van schoolradio-uitzendingen voor alle scholen in Nederland. Driemaal per week voor de hoogste klassen, de klassen 5, 6 en 7 van het lager onderwijs. In 1955 werd ook geëxperimenteerd met ulo, hbs, lyceum en gymnasium. Maar daar heb ik op de middelbare school, waar ik inmiddels op zat, nooit iets van gemerkt. De NCRV en de KRO schijnen ook nog geëxperimenteerd te hebben met filmstroken in zwart-wit die in een verduisterd lokaal werden vertoond. Als op de radio een ‘ping’ klonk was het tijd voor het volgende plaatje. Dit heb ik overigens zelf nooit meegemaakt, maar van horen zeggen. Op katholieke scholen ging het dan vaak over de missie, met plaatjes uit verre warme landen en het bijbehorende sparen van zilverpapier en melkfles doppen.

We keken als klas echt uit naar het moment dat we na de Dalton-uren weer samen in de klas zaten, eind van de middag, het moment waarop meester Paulus de radio aanzette. We luisterden naar programma’s over kinderspelletjes en kinderliedjes, hoe je consumptie-ijs kon maken en natuurlijk veel geschiedenis en programma’s over de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding. Ik herinner mij de titel Vrouw op de Wallen. Wat zouden ze tegenwoordig lachen, maar het ging over Kenau Simons Hasselaar! Ook leerden we via de radio over onbekende landen als Japan,
Suriname, Hawaï, Iran, Liberia en andere verre landen. Vooral als er weer eens een staatsbezoek was. Van de keizer van Ethiopië, de ‘negus’ Haile Selassie, de Sjah van Perzië (Iran) met Soraya, de keizer van Japan, koningin Elisabeth van Engeland, de koning van Denemarken of een president zoals Coty van Frankrijk.

De schoolradio hield het nog lang vol en ging, nadat er steeds meer televisietoestellen waren, in 1962 met de Stichting Nederlandse Onderwijsfilm op in de Nederlandse Onderwijs Televisie, die in 1963 startte met uitzenden. In 1996 fuseerde de NTO met Teleac om in 2010 geruisloos op te gaan in de NTR. De tijden zijn veranderd!