Stolpersteine op de IJsclubweg

Voor het plaatsen van Stolpersteine wordt de herinnering aan slachtoffers van het nationaal-socialisme tijdens en rond de Tweede Wereldoorlog levend gehouden. De steentjes van 10x10 cm zijn voorzien van een messing bovenkant waarin naam, geboortedatum, deportatie­datum en datum en plaats van overlijden staan gegraveerd en worden aangebracht bij het laatst bekende woonadres. Op 29 juni 2022 werden in de Haagse Hout 39 gedenkstenen geplaatst, waaronder twee op de IJsclubweg. In totaal liggen er nu meer dan 200 Stolpersteine in Den Haag.

Mijn ouders zullen heel blij zijn geweest met de huurwoning op de IJsclubweg die ze op 1 oktober 1943 konden betrekken. Ik was toen een maand oud. In die periode was een groot deel van Scheveningen tot Sperrgebiet verklaard; de bewoners moesten hun huis ontruimen. Wie niet economisch gebonden was aan Den Haag werd geëvacueerd, voor de anderen moest er woonruimte komen. Ook voor mijn ouders was het dus erg moeilijk om in die periode aan een woning te komen. Ze woonden tot dan op gemeubileerde kamers.

In de parterrewoning op de hoek van de IJsclubweg had ik, samen met mijn twee later geboren zusjes, een fijne jeugd. Het huis met een tuin achter en een terrasje voor was omgeven door een breed trottoir waar we fijn konden spelen. Maar eerst kwamen de hongerwinter en het bombardement van het Bezuidenhout nog. Ik had inmiddels een zusje, Renée die op 1 september 1944 werd geboren. Bij het fatale bombardement van 3 maart 1945 bleven de IJsclubweg en de straten daaromheen gespaard, maar ook daar was de ravage enorm. Alle ruiten lagen eruit, de wind had vrij spel en overal was stof en as van de verbrande huizen verderop. Gas, elektriciteit en water was er niet. Verderop op de IJsclubweg had iemand een pomp geslagen in de voortuin, waar emmertjes water te krijgen waren.

Zelf waren mijn zusje en ik nog te klein om ons daar iets van te herinneren, maar mijn ouders hebben ons wel veel over de oorlogstijd verteld en veel opgeschreven in mijn babyboek. Van het drama dat zich zo kort voordat mijn ouders het huis huurden had voltrokken aan de toenmalige bewoonsters van de IJsclubweg 12 had ik geen flauwe notie. Ook mijn ouders zullen daar waarschijnlijk niets van geweten hebben. Pas in 2021 kwam ik er via het Dodenboek Bezuidenhout achter dat er toen twee Joodse dames gewoond hebben; een tante van 84 en haar nicht van 60 jaar. Op 24 augustus 1943 hadden zij hun huis moeten verlaten en waren via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Daar zijn zij op 3 september 1943 omgebracht. Ik schrok erg toen ik dat las. Het kwam extra hard binnen omdat ik me realiseerde dat het allemaal gebeurde in de periode rond mijn geboorte (op 29 augustus) en dat we al zo snel daarna – op 1 oktober 1943 – in hún huis kwamen wonen!

Baronnesse Rachel Tilmont-de Jong werd op 5 november 1858 in Den Haag geboren. Door haar huwelijk met de Belgische Baron Raoul Tilmont kreeg ze haar adellijke titel en tevens de Belgische nationaliteit. Annie Cornelia Coert-de Jong was op 6 december 1882 eveneens in Den Haag geboren. Zij was getrouwd geweest met Anthony Coert, een kunstschilder die in 1930 directeur van de Lakenhal in Leiden was geworden. Toen beide dames alleen kwamen te staan, hebben zij in 1938 samen de woning op de IJsclubweg betrokken.

Ik vond het wel fijn dat er Stolpersteine waren aangevraagd. Aanvraagster Monike was, enkele maanden na het overlijden van mijn moeder in augustus 2002, de bewoonster van mijn vroegere ouderlijk huis op de IJsclubweg geworden. Mijn moeder was er tot aan haar overlijden blijven wonen. Mede door corona duurde het extra lang voordat de herdenkingsstenen konden worden geplaatst, maar begin juni kreeg Monike eindelijk bericht dat het op 29 juni 2022 ging gebeuren. Inmiddels had Monike haar woning echter verkocht en de nieuwe bewoners over de aanvraag ingelicht. Als aanvraagster was ze op 29 juni natuurlijk wel aanwezig.

Op die woensdag bevond zich rond 13.00 uur een klein gezelschap op de hoek van de IJsclubweg. De meeste buren waren er, evenals een kleine delegatie van de gemeente. De nieuwe bewoners konden er tot hun spijt niet bij zijn, maar diens ouders waren er wel. Na een kort overleg over de beste plek werd er door een tweetal stratenmakers een stoeptegel uit het trottoir gehaald. De fraai uitgevoerde Stolpersteine werden in het midden gelegd en kregen een omlijsting van donkergrijze smalle klinkers. Het ziet er zeer verzorgd uit. Het was een intieme en warme bijeenkomst, waarbij de aanwezige buren zich zeer betrokken toonden. Mede namens Monike hield ik een korte speech en daarna legden wij beiden enkele bloemen bij de gedenkstenen voor Rachel Tilmont en Annie Coert.

De gemeente zorgt twee keer per jaar voor het schoonmaken van de messing plaatjes. Ik kan me indenken dat 4 mei ook een moment wordt om stil te staan bij de herinnering aan wat toen gebeurd is. Maar de tijd staat niet stil, er is altijd weer een nieuw begin. Heel mooi is dat er onlangs weer nieuw leven in het oude huis is gekomen, toen de ooievaar er in september een bezoek bracht.