Boekjes en legpuzzels

Het verhaal van Bonnie Spaans over werken bij de Nederlanden van 1845 riep bij mij allerlei herinneringen op. Niet over het werken daar, een interessant tijdsbeeld, maar herinneringen aan de jaren vijftig als kind en als middelbare scholier. Het bedrijf was wereldberoemd in Den Haag. In mijn HBS-tijd was ik als vijftienjarige bestuurslid van de afdeling Haag 5, Lotus, van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, de N.J.N. De contributie was vijf gulden per jaar maar er waren ook donateurs voor 7,50! Meestal goedwillende ouders, een biologieleraar of een oud-lid (ouder dan 23), ouwe sok genaamd, met hart voor de club.

Het gestencilde afdelingsblaadje, ook Lotus genaamd, verscheen om de maand en was natuurlijk ook bestemd voor donateurs. Om de groene postzegel van vier cent te besparen kreeg ik een lijst met adressen van leden en donateurs, waarop tot mijn verbazing ‘De Nederlanden van 1845’ aan de Groenhoven-straat 2. Kennelijk waren ze daar betrokken bij die club! Het was een eind fietsen van mijn huis in de Rhenenstraat, maar wat een gebouw! Een bouwwerk uit 1927, dat nu bekendstaat als het Berlage gebouw. Er waren toentertijd nogal wat verzekeringsmaatschappijen, vaak gevestigd in Den Haag. Uiteraard met een mooi kantoor; het moest weelde uitstralen. Maar de maatschappij die wij toen als lagereschoolkinderen allemaal al kenden was toch zeker De Nederlanden van 1845!

We wisten niets van verzekeren, laat staan van die maatschappijen, maar er was een felbegeerd spelletje waarin je door het schuiven met blauwe letters en rode cijfers op een gele ondergrond net zo lang moest schuiven tot er NEDERLANDEN 1845 stond. Hoe ik eraan kwam, weet ik niet meer maar er waren meer kinderen die het hadden. Als schoolkind had je natuurlijk nog nooit van marketing gehoord. Het was een schaarse tijd en een kinder-hand was snel gevuld. Als je nu het aanbod in de boekhandel van kinderboeken ziet, is het zo veel dat het moeilijk kiezen is. Maar in de schaarse jaren na de oorlog kreeg je als je geluk had een vooroorlogs boek van je oudere buurmeisje of buurjongen, oude spelling. Sommige ouders hadden een abonnement op de kinderboeken van de Arbeiderspers. Die geluksvogels hadden De Spin Sebastiaan van Annie M.G. of Het Schaap Veronica. En als er wat meer te besteden was, had je boeken van Rie Cramer met namen van de maanden en jaargetijden en A is een aapje.

De verzekeringsmaatschappijen zagen een gat in de markt: begin met de kinderen, prent ze De Nederlanden van 1845 of De Nationale Levensverzekering Bank in. En nog een paar andere als Victoria Vesta, Olveh en Amstleven. Niet alleen boeken maar ook legpuzzels. Van de Nationale Levensverzekering Bank met prominent het hoofdkantoor in Rotterdam erop. De E.N.-N.E.N., later ENNIA in Den Haag liet zich ook niet onbetuigd, met een legpuzzel van het nieuwe hoofdkantoor aan de Johan de Wittlaan, nu het Internationaal Strafhof.

Maar er waren ook heel veel boekjes speciaal voor kinderen. De Nederlanden van 1845 kwam in die tijd met Als het klokje 18,45 slaat. Mooi gevonden want dat was het ‘voorlees-uurtje’ voordat je naar bed gaat, zoals de inleiding meldt. Er was veel werk van gemaakt. Niet de minsten schreven erin, de Nederlanden van 1845 wilde een hoog niveau! Bijdragen van onder andere Mies Bouhuys, Han G. Hoekstra, Jean Dulieu (van Paulus de Boskabouter). Vaak met illustraties van Jip en Janneke, waardoor Fiep Westendorp bekendheid kreeg. Grappig is dat er toen al een verhaal van een piepjonge Wieteke van Dort in stond. In de jaren zestig van de vorige eeuw kwam er een nieuwe uitgave, De Molen van 1845, ook weer met toen befaamde schrijvers en tekenaars! Om er wat te noemen: Tonke Dragt, Miep Diekmann, An Rutgers van der Loeff en Paul Biegel. Illustraties van onder andere Otto Dicke, Peter Vos en Jaap Vegter. Van de dichter Hans Andreus is nog het boek Een bos vol dieren.

Behalve boekjes en legpuzzels gaf De Nationale Levensver-zekering Bank ook nog een maandblad uit voor de kinderen van vijf tot tien jaar van hun verzekerden, Het Kinder Kompas met verhaaltjes, gedichtjes en spelletjes. Fraaie tijdschriftjes, door vakmensen gemaakt, zowel de schrijvers als de illustratoren. Veel mensen van mijn leeftijd kennen het verhaal met gekleurde illustraties van Speksnoetjes Avonturen geschreven door de toen bekende Willy Schermelé over een muizenfamilie. Ook De Berg van Rijstebrij in kleur, getekend en geschreven door Piet Broos was prachtig uitgevoerd. Van de Nationale Levensverzekering Bank was ook het boekje Van Zeven Kindertjes, dat iedereen kende en door mij stuk is gelezen. Een boekje met onder andere een gekleurd kindje, een boekje dat tegenwoordig nog gewoon had gekund, en dat zegt wel wat!

In 1969 fuseerden De Nederlanden van 1845 en de Nationale Levensverzekering Bank en werd het Nationale Nederlanden. Toch werd er rond die tijd nog een bordspel uitgegeven van De Nederlanden van 1845: in een knalgele plastic doos, een soort Monopoly, lastig te spelen. De boekjes gingen verder maar nu als uitgave van Nationale Nederlanden, waarbij het niveau onveranderd hoog bleef. Een grabbelton vol spelletjes, samengesteld door Pieter van Delft met illustraties van o.a. Margriet Heijmans, Tom Eijzenbach en The Tjong Khing. Om het Internationale karakter van het bedrijf te onderstrepen werd er rond 1970 een tekenwedstrijd voor kinderen tot vijftien jaar uitgeschreven in de vele landen waar het concern actief was. Van de prijswinnende tekeningen werd een boekje samengesteld, Kijk zo is Holland.

Ik heb geen idee of er tegenwoordig nog steeds boekjes voor kinderen worden uitgegeven. Het laatst wat ik nog heb kunnen vinden, heeft als titel Ozewiezewoze uit 1982, een keur van Nederlandse liedjes. De boekjes zijn - ook al zijn ze soms nog uit mijn kindertijd - meestal nog zonder problemen voor te lezen aan mijn kleinkinderen, zoals ik ze ook al voorlas aan mijn kinderen. Ze blijven leuk, net als de puzzels en het jeneverglaasje waarmee De Nederlanden van 1845 verblijdde met een brief erbij met “Op Uw toekomst!” toen ik zestig jaar geleden ging studeren. Wie wat bewaart, die heeft wat!