De Haagse historische waterweg

Formeel zou het een kanaal moeten heten, want het is een gegraven waterweg. Toch is de Schenk in het spraakgebruik een rivier(tje) dat nu te vinden is in het Bezuidenhout en Mariahoeve. Terug in de tijd. De Schenk heeft een rijke historie. Zo is daar de naam. Een verbastering van Scheijingwetering, oftewel Scheidingswetering. En die duidde aan dat de waterweg een scheiding was tussen ‘s-Gravenhage en Voorburg.

De waterloop werd in 1403 gegraven in opdracht van Albert van Beieren, destijds de Graaf van Holland wiens kasteel het Binnenhof vormde. ‘s-Gravenhage omvatte toen niet veel meer dan het gebied rondom dat kasteel. Daarbuiten lagen drassige weilanden en bossen. De Graaf had brandstof nodig om het warm te krijgen in zijn verblijven. Dus ontstond het plan om veen (turf) te winnen in de gebieden ten noordoosten van de stad. Destijds heel toepasselijk ‘Heerenveen’ – het veen van de Heer (de graaf) – genoemd.

Om dat veen daar weg te krijgen werd besloten een waterweg aan te leggen: de Scheijingwetering, later Schenkwetering en Schenk geworden. Het werd een zijtak van de Trekvliet die vanaf het huidige Rijswijkseplein liep via de Weteringkade naar de plek waar de waterweg nu nog te vinden is: langs de Schenkkade, IJsclubweg, Boekweitkamp, Finnenburg en Margarethaland. Tot in de weilanden van Wassenaar, het koninklijke bezit De Horsten.

Bij de samenkomst van Trekvliet en Schenk werd in 1446 de Oude Veenmolen in gebruik genomen voor de bemaling van het gebied: Binckhorst én Heerenveen, later omgedoopt tot Nieuwe Veenpolder. De Oude Veenmolen kon het echter niet aan. Elke winter stonden de landerijen in het buitengebied onder water. Oorzaak bleek de Haagse (bos)Beek te zijn: de waterloop tussen de duinen en het Spui die onder andere langs het Haagse Bos liep, evenwijdig aan de huidige Bezuidenhoutseweg. Een beek die bovendien via de Molensloot (langs de huidige Carel Reinierszkade) in verbinding stond met de Schenk.

Werken aan de Haagse Beek, zoals de aanleg van een dijk en de bouw van twee sluizen, hielpen niet veel. Dus werd besloten een nieuwe molen voor de bemaling te bouwen: de Nieuwe Veenmolen (1654) die tot vandaag de dag op de kruising IJsclubweg/ Carel Reinierszkade staat. De turfwinning was toen al gestaakt. Het gebied werd bevolkt door boeren en ook die moesten beschermd worden tegen de wateroverlast. Dat de molen er kwam – het principebesluit viel in 1626 – was een mirakel. Niemand hielp de boeren in hun strijd. De molenbouw kostte bovendien een kapitaal, geld dat via belasting niet zomaar terugverdiend werd.

Ook Johan van Nes, eigenaar van Buitenplaats De Loo in Voorburg (nabij huidige station Voorburg ’t Loo), maakte bezwaar tegen het plan. Hij was niet tegen de molen op zich, maar wel tegen de plek waar die moest komen: te dicht bij de Loolaan waardoor de hoge bomen daar geveld zouden worden. De molen moest immers wind vangen. Van Nes kreeg zijn zin. De molen werd neergezet op de plek waar hij nu nog staat. Sindsdien is er veel veranderd. De Schenk wordt al lang niet meer bevaren. In 1842 werd de spoorbaan Amsterdam – Rotterdam ten oosten van de Schenk aangelegd. De nieuwe scheiding tussen ’s-Gravenhage en Voorburg.

Door de uitbreidingen van de Hofstad is de verbinding met de Trekvliet opgeheven. De waterweg komt nu plots uit een damwand bij de Prinses Beatrixlaan. Aan de westkant van de Schenk zijn nu alleen nog maar huizen te vinden: Bezuidenhout en Mariahoeve. Ook de doorgang naar de Wassenaarse weilanden behoort tot het verleden. Aan het einde van Margarethaland, naast het complex van Volkstuinvereniging Mariahoeve, verdwijnt het Schenkwater ondergronds om aan de andere kant van de N14 (Landscheidingsweg) weer boven te komen en de historische loop te vervolgen. 

De Nieuwe Veenmolen is ook niet meer voor de bemaling verantwoordelijk. Dat is het poldergemaal Mariahoeve op de hoek van Bezuidenhoutseweg/ Carel Reinierskade dat rond 1960 in gebruik werd genomen. Hoe dan ook, de Schenk ligt er nog en heeft her en der ook nog het karakter van de historische waterweg. De wandelaar en fietser kunnen dat zelf ontdekken. Tot in de ‘Wassenaarse’ velden. En dan te bedenken dat de grote Vincent van Gogh ooit langs de Schenk zat te schilderen. Dat was in 1882 toen hij gedurende een half jaar in de Schenkstraat (later omgedoopt tot Schenkweg, nu Bezuidenhout-West) woonde en zijn atelier had. Als hij al geïnspireerd werd door de Schenk moet dit kanaal toch wel iets magisch hebben.