Een schoonheidsfoutje

In De Haagse Tijden van 20 april 2021 schreef ik een bijdrage onder de titel De constitutionele monarchie is zo gek nog niet en dat vind ik nog steeds. Sinds koning Willem III is de macht die de koning (monarch) daarvoor had beperkt, omdat ook hij zich aan de grondwet (constitutie) moet houden. Ditzelfde geldt uiteraard ook voor de koningin. Vanaf dat moment was ons land een parlementaire democratie. Via gekozen vertegenwoordigers in het parlement hebben de burgers van ons land invloed op het beleid dat hier gevoerd wordt. Dat is de ene kant van de medaille, maar omdat je alles van twee kanten kunt bekijken, is er ook nog een keerzijde. Er zijn ook Nederlanders die het koningshuis zouden willen afschaffen, die vinden dat ons land een republiek zou moeten zijn. 

Mijn vlakke land

Zo’n tienduizend jaar geleden waren de droge kuststroken en de hoge zandgronden van ons land al bewoond. In de tiende eeuw kwam er een eind aan de volksverhuizingen van de Vikingen, Moren en Aziatische steppevolkeren. Er ontstond een lappendeken van betrekkelijk kleine stukken land waar een wereldlijke of geestelijke leider de baas was. Langzaam maar zeker kregen de steden ook meer macht. Door onderlinge oorlogen maar vooral ook door de huwelijkspolitiek kwamen grote delen van de Lage Landen in buitenlandse handen terecht. Tijdens het bewind van Karel V (1515-1555) werd ons land onderdeel van het Spaanse wereldrijk. Van 1588 tot 1795 was ons land een republiek, de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Het ging hier om een statenbond van soevereine staten. Na de Franse revolutie vielen de Franse troepen ons land binnen en werd de Bataafse Republiek gesticht. In 1806 werd de broer van Napoleon, Lodewijk Napoleon Bonaparte, koning van het Koninkrijk Holland. In 1815 werd Willem I koning der Nederlanden, zowel van de Noordelijke Nederlanden als de Zuidelijk Nederlanden (België). In 1830 scheidde België zich van de Noordelijke Nederlanden af en vanaf die tijd is de officiële naam van ons land Nederland. Tot zover een uiterst beknopt overzicht van de geschiedenis van ons land, dat dus nog niet zo heel lang een koninkrijk is.

Een schoonheidsfoutje

Het woord republiek vindt zijn oorsprong in het Latijnse res publica, oftewel zaak van het volk. Hoewel er in de loop der tijd altijd wel mensen geweest zijn die tegen het koningshuis waren, beperk ik me hier tot het Republikeins Genootschap en de opvolgers ervan. Op 11 september 1996 werd in Delft het Republikeins Genootschap opgericht. Tijdens de oprichtingsvergadering werd onder andere het volgende onder woorden gebracht: “Een monarch in een democratie is een volstrekt symbolische figuur zonder enige vrijheidsgraad en zonder opvattingen. Dit kan en mag in een open samenwerking van vrije mensen van niemand gevraagd worden. Waarom kies ik niet voor een monarchie? Komt het omdat ik niet genegen ben om binnen een democratisch bestel een schoonheidsfoutje te aanvaarden?”

Op 20 januari 1998 werd in Amsterdam het Nieuwe Republikeins Genootschap opgericht. Dit kwam omdat het Republikeins Genootschap alleen leden via coöptatie toeliet, hetgeen wil zeggen dat alleen de leden zelf nieuwe leden konden aanmelden. Op deze datum werd het Republikeins Manifest opgesteld waarin onder meer staat: “Morgen is het precies 350 jaar geleden dat de vrede van Munster werd getekend en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden als soevereine staat werd erkend. Met deze onafhankelijkheidsverklaring eisen wij onze vrijheid weer terug. In een democratisch land is een persoon die niet gekozen is onaanvaardbaar. De koning of koningin kan naar eigen inzicht een formateur aanwijzen. Nederland drijft op coalitieregeringen, waardoor de formateur een cruciale rol speelt in het samenstellen van de regering. Een dergelijke op afkomst gebaseerde macht is niet acceptabel.” 

In 2017 zijn beide Genootschappen gefuseerd onder de naam Republikeins Genootschap. Op dit moment is de naam ingekort tot Republiek. Ik las: “Republiek is een Nederlandse republikeinse vereniging. Deze vereniging heeft als doel om de regeringsvorm van Nederland op democratische wijze een republikeinse grondslag te verlenen. De vereniging streeft naar een gekozen staatshoofd en is tegen erfopvolging. Republiek streeft naar een parlementaire republiek. De vereniging gebruikt uitsluitend wettige middelen; het gesproken en geschreven woord zijn hiervan de voornaamste bestanddelen. Alle vormen van fysiek geweld, alsmede activiteiten die in strijd zijn met de algemeen aanvaarde omgangsvormen worden nadrukkelijk afgewezen. Dat geldt ook voor persoonlijke aanvallen, bijvoorbeeld op leden van de koninklijke familie. De vereniging staat open voor iedereen, ongeacht politieke voorkeur of maatschappelijke positie, en kent zowel leden als sympathisanten.” 

Voors en tegens

Ons land is om precies te zijn 217 jaar een koninkrijk en we hebben gedurende die tijd drie koningen en vier koninginnen de revue zien passeren en Willem-Alexander vervult op dit moment de functie van koning. Een onderwerp waar vaak over gediscussieerd wordt is de erfopvolging. Een voordeel ervan is dat men lang van tevoren weet wie de troonopvolger of troonopvolgster is en dat voorkomt eindeloze discussies over de vraag wie ons land zou moeten gaan leiden. Een nadeel ervan is dat het niet democratisch is en dat die troonopvolger wel eens incapabel zou kunnen zijn. Bovendien wordt men niet gedwongen. Toen in Engeland George V overleden was, werd hij in 1936 opgevolgd door zijn zoon Eduard VIII. Binnen een jaar besloot Eduard af te treden en hij werd opgevolgd door zijn broer George VI. 

Zoals ik in het begin al schreef, vind ik onze huidige regeringsvorm, de constitutionele monarchie een prima vorm om een land mee te besturen. En ook al heeft de koning geen bemoeienis met het staatsbestel, hij en zijn gezin hebben wel degelijk een belangrijke functie, al was het alleen maar om ons uiterst verdeelde volk bij elkaar te houden.