Nationaal Monument Plein 1813

Nederland is vertrouwd met het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam. Ieder jaar vindt daar de herdenking van de oorlogs­slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog plaats. Minder bekend is het Nationaal Monument in Den Haag op Plein 1813. Het is enigszins in de vergetelheid geraakt terwijl het staat voor een zeer belangrijke, historische gebeurtenis: onze verkregen Onafhankelijkheid.

Nederland kent in haar geschiedenis twee momenten dat we onafhankelijk werden: in 1648 van Spanje en in 1813 van Frankrijk. Beide keren werden wij door de internationale gemeenschap erkend als soevereine staat. In de Verenigde Staten wordt de onafhankelijkheid van Engeland jaarlijks op 4 juli groots gevierd met optochten, festivals en vuurwerkshows en is het een nationale feestdag. Wij doen dat niet en beschouwen onze onafhankelijkheid als normaal. In de negentiende eeuw was men daar niet zo zeker van. De onthulling van het monument werd heel sober gehouden, koning Willem III bleef op de achtergrond en dit alles om Frankrijk niet tegen het hoofd te stoten!

Het jaar 1813

In 1862 kwam een groep industriëlen en bankiers bijeen om een Commissie in te stellen die een nationaal gedenkteken voor de gebeurtenissen van 1813 moest realiseren. In dat jaar was namelijk prins Willem Frederik, de zoon van stadhouder Willem V in Scheveningen aangekomen op uitnodiging van de tijdelijke regering, onder leiding van het Driemanschap Gijsbert Karel van Hogendorp, Frans Adam van der Duijn van Maasdam en Leopold van Limburg Stirum. Willem Frederik was met zijn ouders en de rest van de Oranje-familie in 1795 naar Engeland gevlucht en in ballingschap gegaan. Franse troepen bezetten Nederland en Napoleon benoemde zijn broer Lodewijk Napoleon tot koning. Die moest in 1810 echter aftreden, waarop Nederland werd ingelijfd door Frankrijk en de Republiek der Verenigde Nederlanden formeel ophield te bestaan. 

Het Franse bestuur raakte echter verzwakt door het dramatische verloop van Napoleons veldtocht naar Rusland en zijn nederlaag op de terugtocht bij de Slag van Leipzig. Dit was voor het Driemanschap het sein actie te ondernemen en Van Hogendorp reisde af naar Londen. Van Hogendorp was stadspensionaris van Rotterdam, stond op goede voet met de Oranjes en werd alom gerespecteerd als staatsrechtgeleerde. Hij was het die de eerste Grondwet van Nederland schreef en de structuur van het huidige staatsbestel ontwierp. Hij was dus de aangewezen man om Willem Frederik ervan te overtuigen naar Nederland terug te keren en wel als soeverein vorst. Na bekrachtiging van de grondwet door de Staten-Generaal kon vervolgens als koning de eed van trouw worden afgelegd, hetgeen ook zo geschiedde.

De aankomst in Scheveningen was symbolisch goed gekozen. Op de plaats waar zijn vader als stadhouder het land had verlaten zette hij als soeverein vorst weer voet aan wal en kreeg een groots onthaal. De Redder des Vaderlands was gearriveerd. Een Gedenknaald op de Boulevard van Scheveningen herinnert aan deze gebeurtenis.

Het monument

Het ontwerp voor het monument kwam niet zonder slag of stoot tot stand. Binnen de commissie waren de meningen verdeeld over waar de nadruk op moest liggen: koning Willem I of het Driemanschap. De industriëlen in de commissie zagen het liefst een prominente plaats voor de koning vanwege zijn verdiensten voor de ontwikkeling van de economie. Politici zagen liever het Driemanschap hoog op het podium vanwege hun rol na de Franse bezetting en de bestuurlijke inrichting van het koninkrijk. De commissie schreef daarom een prijsvraag uit met als opdracht aan beide zaken aandacht te besteden. Er kwam een groot aantal inzendingen binnen en twee daarvan sprongen eruit. 

Natuurlijk was hierover ook weer het nodige te doen, maar nu ging het om de artistieke uitwerking. Uiteindelijk werd gekozen voor een klassiek monument met bronzen beelden, op een sokkel van natuursteen. De discussie over wie de meeste aandacht moest krijgen, werd gesloten door de Maagd van Holland op de top te plaatsen met aan haar voeten een gebroken ketting, symbool voor de verkregen onafhankelijkheid. Dit is ook te zien in het Vrijheidsbeeld bij New York. De koning en het Driemanschap staan halverwege de sokkel, op gelijke hoogte met tussen hen in twee vrouwenfiguren die de Geschiedenis en Godsdienst verbeelden.

Het beeld is met 22 meter on-Nederlands hoog. Het plein maakt een grootse indruk, met aan de randen statige villa’s en grote kastanjebomen. Het geheel straalt allure uit. Desondanks trekt het weinig belangstelling. Het ligt uit de loop van het centrum, een brede weg om het monument nodigt niet uit het van dichtbij te bekijken en het ontbreken van een jaarlijkse herdenking op 30 november werkt ook niet mee. Het getuigde van een vooruitziende blik van het gemeentebestuur om in ieder geval het Willemsplein, waar het beeld werd geplaatst, om te dopen tot Plein 1813. Zo krijgt het Nationaal Monument voor onze Onafhankelijkheid toch nog betekenis.