Nederlands Volksherstel afdeling ’s Gravenhage

Tijdens het leeghalen van een doos waarin papieren van mijn vader zaten, vond ik een map waarin onder andere een heel grote foto zat. Op deze foto staan en zitten minstens honderd mensen. Mannen en vrouwen. Een groot aantal daarvan in uniform. Uitgaande van een brief die er bijgevoegd is, is deze foto op 31 december 1946 gemaakt. Bovenaan die brief staat Nederlands Volksherstel afdeling ’s Gravenhage. Op de voorgrond in het midden zitten mijn ouders. Die bijgevoegde brief geeft aan waarom die foto gemaakt is. Wat was dat eigenlijk, Nederlands Volksherstel, zo vroeg ik mij af.

Om te voorkomen dat er na de Tweede Wereldoorlog een gezags-vacuüm in ons land zou ontstaan, heeft het kabinet Gerbrandy in de maand augustus van 1944 vanuit Londen een College van Vertrouwensmannen ingesteld. Dit College moest vanaf de bevrijding tot de terugkeer van de Nederlandse regering als haar vertegenwoordiger optreden. De leden van dit College waren voormalige politici en leden van het verzet. Aanvankelijk ging het om vijf leden en later kwamen er vier bij. Een van die leden was Willem Drees. Twee maanden later stuurde het College een telegram naar Londen waarin stond dat er een algemene hulpverleningsorganisatie was samengesteld. Op 1 juli 1945 werd deze organisatie formeel opgericht en kreeg de naam Nederlands Volksherstel. Het doel was: “De bevordering van de geestelijke en lichamelijke wederopheffing van het door het oorlogsgebeuren in nood verkeerende deel van het Nederlandsche Volk”. Een gezond gezinsleven moest centraal staan.

Volksherstel wilde dit bereiken door adviezen te geven door zelf initiatieven te ontplooien en door geld en goederen in te zamelen. Organisaties als het Nederlandse Rode Kruis, het Interkerkelijk Overleg, de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers en het Nationaal Steun Fonds gingen een samenwerkingsverband aan. Eind 1947 werd besloten dit samenwerkingsverband op te heffen en in maart 1948 vond dan ook de laatste vergadering plaats. De rol van Volksherstel werd min of meer overgenomen door de Nederlandse Vereniging voor Maatschappelijk Werk. In 1946 werd mede door toedoen van Volksherstel het Haags Werkcomité Vacantie opgericht, dat vier jaar later opging in het Algemeen Haags Comité.

Het noodtehuis Groenestein

Ik neem een deel van de eerdergenoemde brief over: “De heer H. Eisma was vanaf 28 mei 1945 werkzaam bij het Nederlands Volksherstel. Hij heeft zijn taak zeer tot tevredenheid verricht. Hij wist een prettige sfeer te scheppen en hij kon uitstekend met het personeel en publiek omgaan. Daar hij blijk gaf over organisatorisch talent te beschikken, werd hem gevraagd de reorganisatie van het noodtehuis ‘Groenestein’ waar 500 gerepatrieerden werden opgenomen op zich te nemen. Hij heeft deze belangrijke en moeilijke taak zeer tot tevredenheid volbracht. De heer Eisma is een consciëntieus werker, prettig in den omgang en sociaal voelend.”

Rond 1650 lag er bij de Loosduinseweg een boerderij die de naam Groenestein kreeg. Later werd deze boerderij uitgebreid en zo ontstond op die plaats een buitenplaats. Het gebouw en de grond werden in 1878 aangekocht en er werd een kapel bijgebouwd. Zo ontstond Huize Groenestein, dat een katholiek gesticht voor onverzorgde en behoeftige kinderen werd. Hier kregen zo’n 600 kinderen een plek. Dit gebouw kon dan ook prima gebruikt worden als opvangplaats van gerepatrieerden. Na het bombardement op 3 maart 1945 op het Bezuidenhout werden hier al slachtoffers van dit bombardement gehuisvest en meteen na de bevrijding kregen mensen die tijdens de hongerwinter naar het noorden en het oosten van ons land gevlucht waren en wier woning door anderen bewoond werd of geplunderd was een plaatsje. Enkele maanden later werden hier slachtoffers uit concentratie-kampen, krijgsgevangenen en mensen die in Duitsland moesten gaan werken aan toegevoegd. Ook vrouwen en kinderen van mannen die wegens hun gedrag tijdens de bezetting ingesloten waren, kregen er een plekje.

Groenestein was niet het enige noodtehuis in onze stad. Zo werden er onder andere ook nog een zevental scholen als noodtehuis ingericht. De Gemeentelijke Dienst voor het onderbrengen van oorlogsslachtoffers in noodtehuizen was hier verantwoordelijk voor. Op 12 mei 1946 werd deze dienst opgeheven. Een en ander werd overgenomen door de Gemeentelijke Dienst voor sociale belangen.

U begrijpt dat het niet eenvoudig was om al die mensen op de juiste manier te helpen. Zo moest de terugkeer van repatrianten geregeld worden, moest de volksgezondheid in de gaten gehouden worden door middel van medische keuringen, werden mensen politiek getest, moesten mensen aan werk geholpen worden en nog veel meer.

Mijn vader was eigenaar van een medische instrumentenfabriek waar onder andere elektro-cardiografen gemaakt werden en dit bedrijf was tijdens de Tweede Wereldoorlog vrijwel stil komen te liggen. Daarom had hij tijd om dit soort werk te gaan doen. Zo heeft hij tijdens die oorlog een functie gehad bij wat we de Gaarkeuken noemen. Ook in het verzet heeft hij een rol gespeeld. Hij heeft me hier vrijwel niets over verteld. U begrijpt dat het lezen van de genoemde brief me aangenaam verraste. Zo las ik ook dat hij als taak kreeg de Stichting Politieke Delinquenten te reorganiseren. Deze op 20 september 1945 opgerichte stichting had als doel het zo snel mogelijk weer in de maatschappij opnemen van mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog ‘fout’ waren geweest. Dit gebeurde door middel van heropvoeding, voor zover mogelijk en door hulp te bieden om weer een zelfstandig bestaan op te bouwen.

In tegenstelling tot vele anderen als je de literatuur van deze tijd moet geloven, heb ik een prima jeugd gehad. Ik was geen makkelijk mannetje maar zowel mijn moeder als mijn vader wisten hier mee om te gaan. Maar dat mijn vader dit allemaal gedaan heeft, wist ik niet.