Bommen op Den Haag

Wie de titel van dit artikel leest, gaat er al gauw vanuit dat ik het ga hebben over het bombardement op het Bezuidenhout op 3 maart 1945. Maar in de Tweede Wereldoorlog hebben de geallieerden op meer plaatsen in Den Haag het kwaad van de Duitse bezetter met bommen bestreden.

Persoonsbewijzen

Vanaf april 1941 moesten alle Nederlanders een persoonsbewijs hebben. Dit maakte het leven voor onderduikers en verzetsmensen erg lastig. En nog lastiger was het dat de ontvangstbewijzen van deze identiteitskaarten op een centrale plek werden bewaard. Met op ieder ontvangstbewijs een foto en vingerafdruk. Als de Duitsers vermoedden dat je een vals persoonsbewijs had, konden ze dat eenvoudig en grondig controleren. Want voor zo’n persoonsbewijs tekende je niet voor ontvangst.

Gebouw Kleykamp

Deze ontvangstbewijzen lagen opgeslagen in de Kunstzaal Kleykamp, een grote villa tegenover het Vredespaleis. De Duitsers hadden dit gebouw gevorderd en er vanaf 1941 de Rijksinspectie van de Bevolkingsregisters gevestigd. Het stond op de plek waar nu een modern kantoorgebouw staat. Het was voor het verzet belangrijk dat dit archief vernietigd werd. Ter plekke brand stichten was geen optie. De papieren zaten in zware, stalen kasten. Bovendien werd het gebouw streng bewaakt.

Verzoek om te bombarderen

Nederlandse verzetsstrijders hebben aan de Engelsen gevraagd om het gebouw Kleykamp te bombarderen. Dit moest overdag en op een werkdag gebeuren, omdat dan de kasten open zouden staan. Ook zouden dan kaartenbakken op de bureaus staan en niet beschermd zijn. Het was geen makkelijke klus, de bommenwerpers moesten heel precies mikken. Het gebouw stond dicht bij een woonwijk en vlakbij het Vredespaleis. De piloten kregen een uitgebreide briefing. Met nauwkeurige kaarten en een gipsen maquette van Kunstzaal Kleykamp konden ze zich goed voorbereiden.  

Het bombardement

Op dinsdag 11 april 1944 was het zover. Zes vliegtuigen vlogen het Nederlands gebied laag binnen, om onder de Duitse radar te blijven. Met een omtrekkende beweging gingen ze richting Den Haag. Zo bleef de aanval een verrassing. Het Vredespaleis bleek uit de lucht een goed herkenningspunt op te leveren.

De eerste vliegtuigen gooiden 500-ponds bommen met vertraagde ontsteking, door het dak, deuren en ramen om de boel open te breken. Even later kwamen andere toestellen met brandbommen. In deze brandbommen zat per stuk 72 liter vloeibare fosfor. Dit veroorzaakte een nauwelijks te blussen brand en twee uur lang dichte rook. Het bommechanisme van het zesde vliegtuig haperde, waardoor de bommen niet vielen. Juist dat vliegtuig had een Nederlandse piloot: Robbie Cohen. Hij heeft drie keer geprobeerd zijn bommen te laten vallen, zonder resultaat. Gefrustreerd heeft hij toen een aantal foto’s genomen en is naar Engeland teruggevlogen. Bij een missie boven Frankrijk in augustus ’44 had hij minder geluk, hij kwam daarbij om.

Slachtoffers

Dat er doden bij de aanval zouden vallen, was onvermijdelijk, maar men dacht dat er toch hoofdzakelijk NSB’ers en ‘foute’ Nederlanders werkten. Later bleek dat er wel degelijk een bericht naar London was gestuurd dat er onder de 190 personeelsleden maar vijf NSB’ers waren. Uiteindelijk vielen er onder het personeel en mensen uit de naaste omgeving 62 doden, 23 zwaargewonden en 43 licht gewonden. Bij de reddingsoperatie bleken de Duitsers het redden van de documenten belangrijker te vinden dan het redden van personeel dat onder het puin van het ingestorte gebouw lag.

Het effect

In Engeland werd de missie als een groot succes beschouwd: ‘One of the most brilliant low-level precision attacks of the war’. En alle zes vliegtuigen waren veilig op hun basis teruggekomen. De bemanningsleden kregen allemaal medailles.

In Nederland waren er wel vragen en discussies: ‘Mag je zo’n actie uitvoeren als je weet dat daar onschuldige slachtoffers bij gaan vallen?’, ‘Waarom niet op een dag dat er minder personeel aanwezig is?’ Alhoewel het gebouw volledig verwoest was, was de schade aan de documenten niet compleet. Naar schatting een zesde tot twee vijfde deel van de archieven was vernietigd. Omdat de documenten per gemeente waren opgeslagen, waren wel de ontvangstbewijzen van hele gemeenten verdwenen. Daar maakten de vervalsers gebruik van, door het ‘nieuwe’ persoonsbewijs te registreren in een gemeente waarvan de ontvangstbewijzen verbrand waren.