Lang leve de theaterfotograaf

In september 2021 ontving de 75-jarige theaterfotograaf Pan Sok de speciale Cultuur-oeuvreprijs van de Gemeente Leidschendam-Voorburg. Kort daarvoor had hij zijn gehele fotoarchief geschonken aan het Haags Gemeentearchief. Genoeg redenen om hem eens te bezoeken in zijn huis in Voorburg, waar hij al jarenlang woont met zijn vrouw, actrice Ineke Roosen. 

Het is meteen duidelijk dat hier kunstminnende mensen wonen. Aan de wanden hangen onder meer schilderijen en grafiek van Soks vader, de kunstenaar Ap Sok. Op het prikbord hangt een krantenartikel waarop een foto van een stralende Pan Sok die uit handen van wethouder Astrid van Eekelen de Cultuur-oeuvreprijs ontvangt.

Eenmaal aan de thee vertelt Sok dat hij eigenlijk Pandra heet en dat zijn vader in 1946 bij de ambtenaar van de burgerlijk stand in Cuijk aan de Maas moest aantonen dat die naam werkelijk bestond. Gelukkig, er was een kunstenaar met die naam, dus dat kwam toch nog goed. Toen hij begon als theaterfotograaf heeft hij er Pan van gemaakt. Hij vond het een mooie, krachtige naam die hetzelfde klonk als zijn grote voorbeelden, fotografen als Max Koot en Paul Huf.

Pans carrière begon al vroeg. Zijn moeder, de actrice Anny de Lange, was verbonden aan het toneelgezelschap De Haagse Comedie. De jonge Pan Sok was vaak te vinden in de coulissen. Daar groeide zijn grote fascinatie voor de wereld van het theater. In 1966 speelde zijn moeder in de voorstelling Vrouwen van Troje, geregisseerd door Joris Diels. Sok besloot de voorstelling te fotograferen en maakte er een boek van. Hij was eenentwintig jaar en studeerde aan de Rietveldacademie in Amsterdam. Vanaf dat moment werd hij de huisfotograaf van De Haagse Comedie. 

Er zouden nog vele gezelschappen volgen die hun voorstellingen lieten fotograferen door Sok, zoals de Nationale Reis Opera en het Nieuw Rotterdams Toneel. Maar hij fotografeerde ook vrije producties van onder meer Joop van den Ende. Daarnaast wisten ook cabaretiers als Paul van Vliet en Youp van ’t Hek hem te vinden. Vanaf de oprichting in 1972 zou hij daarnaast de huisfotograaf worden van Toneelgroep De Appel. De eerste voorstellingen werden gespeeld in Theater aan de Haven aan de Westduinweg in Scheveningen, in een oude elektriciteitscentrale. Het kleine gezelschap groeide al snel uit zijn voegen, vooral nadat Peter van der Linden in 1976 de Louis d’Or won. Vlak in de buurt werd een oude paardentramremise in korte tijd omgetoverd tot Appeltheater. Toneelgroep De Appel werd groot door Erik Vos. De regisseur die met zijn vernieuwende ideeën vele toneelregisseurs beïnvloed heeft. Hij regisseerde voorstellingen als Oresteia van Aischylos, De Storm van William Shakespeare en Ghetto van Joshua Sobol. Voorstellingen die nog bij velen in het geheugen gegrift staan. 

Theater is een vluchtige kunstvorm. Alleen de herinnering blijft. Na de laatste voorstelling wordt het decor gesloopt en zijn de acteurs alweer bezig met de repetities voor een volgende opvoering. In De Appel, en dat was uniek, werd iedere keer weer zo ongeveer het hele theater van binnen afgebroken om totaal anders te worden opgebouwd. Met als resultaat steeds weer andere, verrassende toneelbeelden. Het bestaat allemaal niet meer, maar gelukkig hebben we de prachtige foto’s van Pan Sok, zodat we toch nog kunnen nagenieten van onze theaterbelevenissen.

Pan Sok had een uitgekiende aanpak. Nog in de jaren zestig van de vorige eeuw werden speciale fotorepetities georganiseerd. De acteurs poseerden dan in een bepaalde setting voor de persfotografen. Dat leidde tot statische foto’s die allemaal op elkaar leken. Sok besloot het anders aan te pakken. Vanaf het begin van een toneelproductie was hij erbij betrokken. Zo was hij bekend met de bedoelingen van de regisseur en wist hij wanneer er bijzondere gebeurtenissen zouden plaatsvinden. Tijdens een doorloop liep hij met twee of drie camera’s om zijn nek tussen de acteurs door. De ene keer maakte hij close-ups, de andere keer overzichtsfoto’s. “De acteurs vergaten dat ik er rondsloop”, vertelt hij. Het resulteerde elke keer weer in spannende, levendige foto’s vol van emotie. Hij koos bijna altijd voor zwart-wit. Dat vond hij dramatischer. Toen hij voor Joop van den Ende ging werken, begon hij ook kleurenfoto’s te maken.

Wie het Appeltheater richting garderobe binnenliep, werd al meteen geconfronteerd met de foto’s die Sok had gemaakt van een voorstelling. De indrukwekkende beelden brachten je al meteen in de sfeer van het stuk en verhoogden de spanning. Jammer dat er besloten werd de subsidie van De Appel in 2016 te stoppen. Maar de foto’s van Pan Sok hebben we nog. Ze zijn te vinden in het Haags Gemeentearchief en voor iedereen toegankelijk.