Op gepaste afstand

Hoewel ons koningshuis zeker in vergelijking met andere koningshuizen nooit een echte grandeur heeft gekend, was in het verleden de afstand tussen de leden van het koninklijk huis en het gewone volk groot. Zowel het Huis ten Bosch als Paleis Soestdijk waren, voordat er stukken aangebouwd zijn, eigenlijk wat groot uitgevallen huizen. Uiteraard waren er wel verschillen tussen de manier waarop de ene koning of koningin met zijn of haar volk omging en de andere. Zo was koningin Wilhelmina veel moeilijker te benaderen dan haar dochter Juliana. Ik denk overigens dat de koninklijke familie wel degelijk een bepaalde afstand tot het volk moet bewaren. Rond het koningschap hoort naar mijn idee een zekere mystiek te hangen. Die afstand is in de loop der jaren kleiner geworden. Laat ik hier enkele voorbeelden van geven.

Pakweg tot 1900 kreeg je de meeste leden van het koningshuis alleen op afstand te zien. Rijdend in een koetsje of zwaaiend op een balkon. Mocht je uitgenodigd worden op een van de paleizen dan moest er wel iets heel bijzonders aan de hand zijn. De bovenmeester van de toenmalige volksschool in de Tullinghstraat, Jan Ligthart, is dit overkomen. In het najaar van 1913 werd hij samen met zijn vrouw door koningin Wilhelmina uitgenodigd om over de opvoeding en het te volgen leerprogramma van haar dochtertje, prinses Juliana te komen praten. Op donderdag 15 januari 1914 is Wilhelmina samen met een hofdame en haar secretaris een kijkje komen nemen op de school van Jan Ligthart. Ze deed dit incognito, althans dat was de bedoeling. Sommige kinderen hadden haar direct herkend. De volgende dag kregen de kinderen een gebakje en later een foto van een trotse moeder met haar dochtertje. Dit had tot gevolg dat in het paleis Noordeinde en later in Huis ten Bosch een klaslokaaltje werd ingericht waar Juliana samen met drie vriendinnetjes les kreeg van een van de leerkrachten van de school van Jan Ligthart. 

In 1950 kwam de Stichting Algemeen Haags Comité van de grond. Dit comité organiseerde vrijwel alle feestelijkheden die in onze stad plaatsvonden, waaronder het jaarlijkse Koninginneconcert op 30 april in de Houtrusthal. Mijn vader is vele jaren penningmeester van het AHC geweest. Toen hij een keer thuiskwam nadat hij het Koninginneconcert had bijgewoond, vertelde hij dat hij naast koningin Juliana had gezeten en dat ze gezellig met elkaar hadden gepraat. Ze had hem zelfs gevraagd of hij een sigaret voor haar had. Een mooi verhaal, waar ik flink mee kon opscheppen bij mijn vriendjes.

Begin jaren negentig van de vorige eeuw trainde ik fanatiek voor de marathon van Rotterdam. Ik liep dan vaak over het fietspad dat van Wassenaar naar Katwijk loopt of de andere kant op richting Scheveningen. Op een keer passeerde ik twee kerels die op een sukkeldrafje naast elkaar liepen. Een eindje voor hen uit liep een knul van een jaar of twintig. Ik ging naast hem lopen en we raakten aan de praat. Hij vertelde dat hij in Leiden studeerde en ik vertelde hem wat ik zoal uitvoerde. Na een tijdje besloot ik om terug te gaan omdat hij wat mij betreft iets te langzaam liep. Ik vertelde hem dat ik om zou keren en wenste hem succes met het lopen. Ik keek hem op dat moment voor het eerst aan en zag dat het Willem-Alexander was. Ach, zo kom je nog eens iemand tegen tijdens het hardlopen. In 1992 heeft hij de marathon van New York uitgelopen.

In de tijd dat Willem-Alexander met zijn gezin in Wassenaar woonde, kon je zowel Maxima als de meisjes en Willem zelf zo af en toe ergens in het dorp tegenkomen. Zo herinner ik me dat ik samen met mijn twee kleinkinderen op een zonnige middag besloot om een ijsje te gaan eten. We gingen in de rij staan en wie stond daar ook? Onze koning. Iemand in die rij wilde hem voor laten gaan, maar daar maakte hij geen gebruik van.

In de Koningseditie van De Haagse Tijden van 2021 heeft een van de bijdragen de titel De Constitutionele Monarchie is zo gek nog niet en dit onderschrijf ik nog steeds. Bij de constitutionele monarchie ligt de werkelijke macht bij het parlement, in tegenstelling tot een absolute monarchie waarbij de macht bij het koningshuis berust. Wel is het zo dat de functie van een koning of koningin erfelijk is, in tegenstelling tot die van een president. Zo’n president is een ambtenaar die al of niet rechtstreeks door het volk gekozen wordt. De koning of koningin vervult deze functie levenslang, tenzij hij of zij afstand doet van de troon. Een president wordt voor een van tevoren afgesproken aantal jaren gekozen. En dan hebben we ook nog dictators die zich president noemen hoewel ze er veel voor over hebben om hun hele leven deze functie te blijven vervullen en dus technisch gezien geen aanspraak kunnen maken op de naam president. Bovendien bevoordelen ze in vrijwel alle gevallen hun familieleden en hun trouwe aanhangers. Onze koning en koningin vervullen vooral een ceremoniële rol en ze worden als een soort boegbeeld van ons land gezien. En zeker bij een verdeeld volk als het onze vervult het koningshuis een samenbindende rol en dat alleen al is voor mij voldoende reden om het ermee eens te zijn dat een constitutionele monarchie nog zo gek niet is.