Kroniek van de eerste maanden van WO II

In 1911 werd door de Belgische Bell Telephone Manufacturing Company (BTMC) een verkoopkantoor in Den Haag opgericht aan de Albertinestraat 16 (Bezuidenhout) onder leiding van de Delftse ingenieur Laurent Velú. In 1925 was BTMC onderdeel van ITT geworden. Toen de oorlog in mei 1940 uitbrak, begon de heer Vélu aan een kroniek (tot en met juli). Totaal dertig kantjes uitgetypt door secretaresse mevr. Spreij. Eerst vooral dagelijkse feiten tot aan de capitulatie, daarna een opsomming van maatregelen en verordeningen door de Duitse bezetter op het gebied van politiek, economie en financiën. In dit artikel volgt hiervan een korte samenvatting waarin onder andere sprake is van Den Haag.

10 Mei

Even na drie uur in de ochtend valt het Duitse leger Nederland
binnen met vliegtuigaanvallen en veel Duitse parachute-
troepen diep in het land. Ook een aanval op Den Haag, klaarblijkelijk met de bedoeling om Hare Majesteit de Koningin en de regering gevangen te nemen en zo in één slag het land te onderwerpen. Al om zes uur eist de Duitse gezant overgave, maar de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken weigert dat. Deze verklaart de Neder-
landse Regering in oorlog met het Duitse rijk door de ongemotiveerde en zonder enige waarschuwing gepleegde aanval op Nederland.

11 Mei

De overval van de Duitsers op Nederland wordt als mislukt gezien. De Duitse parachutetroepen zijn praktisch overal verslagen en gevangengenomen. Maar het Nederlandse veldleger wijkt voor de overmacht. Verschillende steden, zoals Den Haag, zijn aangevallen. In Den Haag is er een aanval op het Hoofdcommissariaat van Politie.

12 Mei

Het Nederlandse leger wijkt voor het sterk gemotoriseerde Duitse leger. Er is een zware strijd in onder andere Rotterdam (Waalhaven en Feijenoord), Dordrecht en aan de Grebbelinie. De regering verbiedt het om zich in Den Haag na half negen ’s avonds nog op straat te bevinden.

13 Mei

Rotterdam is weer vrijwel geheel in Nederlandse handen, behalve de Waalhaven. De meeste parachutisten zijn onschadelijk gemaakt. De Duitsers maken wel vorderingen in Gelderland, Brabant en in het noorden. Met name in Den Haag worden relletjes door militairen bedwongen.

14 Mei

H.M. de Koningin maakt bekend dat het vorstenhuis en de regering in groot gevaar zijn en een regeringscapitulatie voorkomen moet worden. Daarom is de zetel van de koninklijke familie en van de regering verplaatst naar Londen. De binnenstad van Rotterdam is door bombardementen verwoest. De Duitse aanval op de afsluitdijk van het IJsselmeer is afgeslagen. Maar de materiële overmacht van de Duitsers breekt geleidelijk de weerstand van het Nederlandse leger en de Nederlandse luchtmacht is praktisch vernietigd. De Grebbelinie valt niet meer te verdedigen.

Duitsland dreigt met het bombarderen van de grote steden als verdere tegenstand niet wordt opgegeven. Hierop besluit de opperbevelhebber van de Nederlandse Land- en Zeemacht tot capitulatie. Niettemin wordt Rotterdam nog steeds zwaar gebombardeerd. Op de Zeeuwse eilanden wordt nog weerstand geboden, samen met Franse hulptroepen. De Engelse hulp heeft zich beperkt tot kleine troepen die in IJmuiden en Hoek van Holland aan wal zijn gegaan, echter er werd niet aan de strijd deelgenomen. Ook de Engelse luchtmacht heeft slechts in geringe mate boven Nederland geageerd.

15 Mei

Den Haag en andere steden zijn door de Duitse weermacht bezet. Het Nederlandse leger wordt in zijn geheel als gevangen beschouwd. Alle wapens moeten worden ingeleverd. Wel mogen officieren hun sabel behouden. In het algemeen is er een verbod op wapenbezit. Alles moet worden ingeleverd op straffe van de doodstraf. In de nacht van 15 op 16 mei wordt volgens de Duitse wet de zomertijd ingevoerd. 

16 Mei

Het verkeer van burgers per auto of per motorrijwiel is verboden. De burgers mogen zich ’s avonds weer op straat begeven. 

17 Mei

Er mag alleen nog naar Duitse radio-uitzendingen worden geluisterd of naar niet-Duitse zenders die door het Duitse militaire bestuur zijn toegelaten. Het laatste verzet van het Nederlandse leger in Zeeland is opgegeven.

21 t/m 26 mei

Voor kleding zal een distributie worden ingevoerd om zo te voorkomen dat personen met een grotere financiële draagkracht ‘voorraden’ aanleggen.

27 t/m 31 mei

De Duitse militaire bevelhebber benoemt Rijksminister Seyss-Inquart tot Rijkscommissaris voor de bezette gebieden. Alle Belgische, Franse, Poolse en Engelse onderdanen moeten zich bij de politie melden, anders volgt strafvervolging. Koffie en thee worden gedistribueerd. Een half ons thee of een half pond koffie per persoon per maand. Olie is niet meer verkrijgbaar voor particulieren met een centrale verwarming. Schoenen kunnen alleen aangeschaft worden via distributie, maar bij een inkomen van meer dan 1200 gulden per jaar kom je voorlopig nog niet in aanmerking. Alle vrachtauto’s moeten worden aangemeld, op straffe van inbeslagname.

Juni

Seyss-Inquart krijgt regeringsbevoegdheden conform de Nederlandse grondwet en andere wetten.

De Regeringscommissaris voor de wederopbouw Ir. J.A. Ringers houdt de bouw van een nieuw Haags stadhuis, ontworpen door architect Luthmann, tegen. De Duitse Ordnungs-polizei is in Nederland aangekomen om politiediensten uit te voeren voor de Duitse bezettingsoverheid.

Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Juliana is met de prinsesjes Beatrix en Irene behouden aangekomen in Canada. Brood gaat op distributie met 2000 gram per persoon per week. Gerechtelijke uitspraken mogen niet meer ‘in naam des Konings’ maar ‘in naam van het Recht’. Een groot contingent van het S.S. Totenkopf-regiment is in Nederland aangekomen om Seyss-Inquart te helpen bij het bewaren van de binnenlandse rust. Hij heeft dit regiment op het Binnenhof geïnspecteerd. Ook heef hij de werkzaamheden van de Tweede en Eerste Kamer opgeschort en vinden verkiezingen tot nader order niet plaats.

Juli

Seyss-Inquart heeft Mr. S.J.R. de Monchy als burgemeester van Den Haag ontslagen. Hij wordt voorlopig waargenomen door wethouder Prof. Ir. C. L. v.d. Bilt. Uiterlijk 15 juli moeten buitenlandse gezanten, hun familieleden en hun ambtenaren Den Haag verlaten. Ook personeel van het Permanente Hof van Internationale Justitie vertrekt. De politieke partijen SDAP, RSAP en de communistische Partij komen onder toezicht van de NSB-commissaris Rost van Tonningen. Want genoemde partijen bieden geen waarborg voor de Duits-Nederlandse samenwerking. Verwacht wordt binnenkort de distributie van varkensvlees. 

Tot slot

In februari 1940 werd besloten door BTMC om het verkoopkantoor, dat inmiddels was uitgegroeid tot een bedrijf aan de Scheldestraat 160-162, om te zetten naar de Nederlandsche Standard Electric Maatschappij (NSEM). Eind 1940 was het zover. De NSEM bleef werken aan de BTMC-telefooncentrales van de PTT. In 1942 werd het bedrijf bestempeld als ‘Rüstungsbetrieb’ (defensiebedrijf) en fabriceerde onder andere veldtelefoons. De heer Vélu overleed in 1943. Na de oorlog verhuisde de NSEM naar de Van der Kunstraat, naar het pand waar voorheen Siemens gehuisvest was, waarvan als Duits bedrijf de werkplaatsen en magazijnen door de Nederlandse staat waren onteigend.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Telecommunicatie Erfgoed Stichting in Rijswijk.
www.telecom-erfgoed.nl