Kwartellaan, een laan vol geschiedenis

Omkaderd door de Houtrustweg, Sportlaan en De Savornin Lohmanlaan bevindt zich de Vogelwijk. Een wijk die is ontstaan tussen 1918 en 1960 in de voormalige Segbroekpolder, waar vroeger boerderijen stonden met namen als Houtrust, Kranenburg, Hanenburg en De Wildhoef. De Vogelwijk is ontworpen als tuinwijk, waarvan de oorspronkelijke benaming Tuinstadwijk Houtrust was. Een tuinwijk kenmerkt zich als stadse wijk met een dorps karakter, wat zichtbaar is door veel laagbouw en groen. Ook zijn er vaak weinig voorzieningen anders dan wonen te vinden in een tuinwijk. 

Binnen de Vogelwijk bevinden zich ook een aantal dwarse scheidingen, zoals de Oude Buizerdlaan die een waterscheiding vormt. Ook de Kwartellaan is hier een voorbeeld van. Over de bestemming van de plaats, wat nu het einde van de Kwartellaan is, zijn meerdere ideeën de revue gepasseerd. Zo waren er ooit een militaire kazerne of een treinstation met zeehaven gepland, maar het meest concrete idee was om aan het einde van de Kwartellaan, aan de voet van de duinen, een grote begraafplaats te creëren. De huidige Kwartellaan zou de statige oprijlaan richting de begraafplaats worden. Hiervoor werden zelfs al twee rijen Italiaanse populieren geplant, die er nog tot 1966 hebben gestaan. Het plan voor een begraafplaats ging pas de prullenbak in op het moment dat de gemeente toestemming gaf voor bebouwing van het gebied dat wij nu als de Vogelwijk kennen. 

De bouw van de wijk startte aan de kant van sportterrein Houtrust en breidde zich langzaam uit in zuidelijke richting. In 1927 kwam er groen licht voor bebouwing aan de Kwartellaan, waarna deze in 1927-1928 is bebouwd met 86 door architect A.J. Kropholler ontworpen woonhuizen. Kropholler heeft vooral naam gemaakt als ontwerper van kerken en raadhuizen, maar ook door het prominente gebruik van rode baksteen in zijn ontwerpen. De bouwstijl van Kropholler wordt wel beschouwd als de Delftse school en hij is veelal zichtbaar geïnspireerd door de ontwerpen van zijn collega H.P. Berlage. Een groot aantal woningen aan de Kwartellaan kreeg tijdens de bouw een gevelsteen met de afbeelding van bijvoorbeeld een sterrenbeeld of jaargetijde. In een advertentie van projectontwikkelaar J.A. Meijer staat deze gevelversiering benoemd als ‘siertableaux van terra-cotta’. Hierbij zijn ze omschreven als ‘geestig geteekende gevelstukken, welke aanschouwelijk voorstellen figuren uit de dierenriem, de planeten en de jaargetijden; een versiering welke niet zal nalaten de aandacht te trekken’. 

De fabrikant van de stenen was N.V. Steen- Pannen- en Tegelfabriek ‘Ouderenzorg’ uit Leiderdorp. Dit bedrijf was gespecialiseerd in handvormstenen en heeft ook stenen geleverd voor bijvoorbeeld de bouw van het Vredespaleis. De gevelstukken zijn getekend door de zus van de architect, Julie Kropholler. Echter lijkt op Kwartellaan 31 en 33 iets misgegaan, want op nummer 31 is een afbeelding van een schorpioen te vinden waaronder staat gegraveerd dat het een kreeft is. Op nummer 33 is het omgekeerde aan de hand. Hier is een gevelsteen van een kreeft aangebracht, waaronder het woord scorpio staat. Dit zal of een vergissing van de bouwer geweest zijn, of zal dit toch onderdeel van het trekken van aandacht zijn, zoals in de advertentie omschreven? 

In het voorjaar van 1931 werd tramlijn 3 met als eindstation Lijsterbesstraat verlengd naar de Kwartellaan/ Laan van Poot. De brede Kwartellaan werd verrijkt met een tramspoor over het midden en aan het einde bij de Laan van Poot komt een keerlus. De keerlus is de plek waar het eindpunt van de tram verandert in het beginpunt en het ontbrak de Kwartellaan daarom ook niet aan een wachthuisje waar trambestuurder en conducteur hun koffie en boterham konden nuttigen. 

Op 10 mei 1940, om 4.00 uur in de ochtend, komt er een abrupt einde aan de rust in de Vogelwijk. Bewoners worden opgeschrikt door luchtalarm, vliegtuigen en explosies. Destijds liep de bebouwing nog maar tot de Buizerdlaan en hadden bewoners van de Vogelwijk vrij zicht richting Kijkduin. Duitse parachutisten werden uitgeworpen boven vliegveld Ockenburg en de duinen, en ook van het bombardement op Rotterdam vier dagen later was de brand zichtbaar vanuit de wijk. In de eerste bezettingsjaren kunnen de bewoners van de Kwartellaan nog blijven wonen op hun plek, maar op 1 mei 1942 worden het strand en de duinen tot verboden gebied verklaard. Op 16 oktober 1942 besluit de bezetter vervolgens om Scheveningen, Vogelwijk en Kijkduin te ontruimen. De Kwartellaan wordt militair gebied en op de plek van de huidige Haagse beek komt de Atlantikwall in de vorm van een brede, diepe zigzaggende gracht, die moet helpen de geallieerden tegen te houden bij een aanval vanaf zee. 

Om de aanleg van de Atlantikwall mogelijk te maken, worden heel veel huizen gesloopt. Dit betreffen hoofdzakelijk de huizen aan de andere kant van de Sportlaan. De meeste huizen in de Vogelwijk blijft de sloophamer bespaard. In het najaar van 1943 is de gehele wijk ontdaan van zijn oorspronkelijke bewoners. In een groot aantal huizen nemen Duitse officieren hun intrek, maar ook worden huizen gebruikt als paardenstal of opslag. Vanzelfsprekend komt er door deze ontwikkeling ook een einde aan de tram over de Kwartellaan. In de duinen en bij het strand worden in oorlogstijd veel bunkers gebouwd. Aan het einde van de Kwartellaan in de duinen betreft dit een grote recreatiebunker van de Luftwaffe. Ook na de bevrijding blijven de duinen vanwege de mogelijke aanwezigheid van mijnen nog een tijdlang verboden gebied. In de bunker komt daarom na de oorlog een politiefunctionaris te wonen om toezicht te houden op de handhaving van het toegangsverbod. In de jaren vijftig is de bunker overgenomen door een padvindersgroep, waarna hij vervolgens door het Ministerie van Algemene Zaken in gebruik is genomen. Zij maakten hier een film- en fotoarchief van, die er tot op heden nog steeds zit. Vanwege de kwetsbaarheid van oude films en foto’s is deze bunker er door zijn constante, lage temperatuur uitermate geschikt voor. Naast een bunker werd in oorlogstijd op deze plek ook een afweergeschut en zoeklicht geplaatst, die er gedurende de gehele bezetting is blijven staan. 

De oorlog heeft gezorgd voor veel schade in de wijk. Bewoners treffen hun huis soms compleet gestript aan. Na de wederopbouw wordt ook het tramspoor aan de Kwartellaan weer in gebruik genomen. Uiteindelijk zal de tram hier tot 1966 blijven rijden. Na het beëindigen van de tram op dit traject wordt nog voor een korte periode een buslijn ingezet, maar ook deze houdt het niet lang vol wegens gebrek aan passagiers. Vanaf midden jaren zeventig neemt het autoverkeer steeds meer toe en is er bijna twintig jaar lang verdeeldheid over de verkeersroutes en -veiligheid in de Vogelwijk. De Kwartellaan speelt hier ook een grote rol in. Om het doorgaande verkeer zoveel mogelijk over de Segbroeklaan te laten rijden en sluipverkeer tegen te gaan, worden er verschillende maatregelen getroffen. De invoering van eenrichtingsverkeer is daar een van, maar ook het met hekken afsluiten van de doorgangen op de Kwartellaan is een maatregel die in 1987 getroffen wordt. Tot die tijd kun je de Kwartellaan nog met de auto oversteken bij de Pauwenlaan en de Kiplaan. De hekken blijken niet iedereen tegen te kunnen houden en sommige automobilisten kiezen er dan maar voor om via het gras over te steken. 

In 1999 worden de hekken vervangen door paaltjes, maar ook dit blijkt geen treffende oplossing. Regelmatig worden er paaltjes stiekem verwijderd, waardoor de gemeente steeds meer paaltjes gaat plaatsen. Uiteindelijk wordt in 2005 de hele middenberm van de Kwartellaan opnieuw ingericht zoals we die vandaag de dag nog kennen en ontstaat er rust in het verkeersbeeld. Zo sereen als de Kwartellaan er nu bij ligt, is in de geschiedenis niet vaak voorgekomen, alhoewel de route die de tram ooit heeft gereden, inclusief keerlus nog steeds goed zichtbaar is in het straatbeeld.