Kantoorboekhandel J. ten Wolde jr. aan de Fahrenheitstraat

Aan de Fahrenheitstraat in Den Haag had mijn opa, Jan ten Wolde jr., een kantoorboekhandel. Mijn opa was op 29 april 1879 geboren te Smilde, Drenthe. Zijn ouders waren Jan Koene ten Wolde en Annechien Kramer. Jan Koene was turfschipper. Hoe mijn opa in Den Haag terecht kwam weet ik niet, mogelijk via militaire dienst en daaropvolgende mobilisatie tijdens de Eerste Wereldoorlog. Van beroep was hij typograaf. Hij trad in 1905 in het huwelijk met Hendrika P.M.B. Minderman. Zij trouwden in de Oosterkerk aan de Zuid-Oost Buitensingel in Den Haag. 

Aan het Westeinde 188 had mijn opa Jan ten Wolde een elektrische drukkerij. Tevens was het een winkeltje in kantoorbehoeften, speelgoed en galanterieën. Om redenen die mij niet precies bekend zijn, verlieten mijn grootouders het Westeinde. Zij moesten opnieuw beginnen en namen de christelijke kantoorboekhandel aan de Fahrenheitstraat 729 over.

Het gezin Ten Wolde telde naast mijn moeder Annie nog de broers Jan en Jo en de zussen Stien en Ite. Jan trouwde met Sjaan; Jo met Frouk Eisenga. De zus Stien werd gevonden door Jan Fidder uit Kampen en Ite werd verbonden met Jaap de Jong uit Scheve-ningen. Mijn moeder Annie of An, officieel Annechien, kreeg verkering met Marius Zondag uit Geldermalsen. Hij werkte als volontair bij de groentewinkel Van Soelen aan de Fahrenheit-straat. Annie en Marius verloofden zich op 12 juli 1938. 

Marius, net 23 jaar, vervulde zijn dienstplicht toen de oorlog op 10 mei 1940 uit brak. Hij was ingedeeld bij het in 1938/39 opgerichte regiment Huzaren motorrijders. Een strategisch doel van de Duitsers was de residentie: de regering en de koninklijke familie. Bij deze strijd was mijn vader Marius betrokken en in de strijd werd hij gewond. Zijn maat die naast hem in het zijspan de mitrailleur bediende, werd dodelijk getroffen. Dit voorval heeft mijn vader nooit meer losgelaten. 

Tijdens de bezetting luisterde opa bij een klant van de winkel naar Radio Oranje. De Duitsers hadden dit verboden. Helaas werden zij verraden en in het Oranjehotel te Scheveningen gevangengezet. Later werden zij overgebracht naar een gevangenis in Duitsland.

Er kwam een bericht dat Annie, mijn moeder, naar Duitsland zou moeten om voor de kost van haar vader te gaan werken. Om dat te voorkomen besloten Annie en Marius te trouwen. Ze waren immers al sinds 12 juli 1938 verloofd. Vanwege het huwelijk van zijn dochter mocht opa gelukkig een week verlof uit de gevangenis om bij het trouwen aanwezig te zijn.

Ondertussen werkten de Duitsers aan een anti tankwal ter verdediging vanuit zee. Voor het graven van een tankgracht evenwijdig aan de Noordzeekust werden vele huizen afgebroken. Ook voor de boekhandel J. ten Wolde aan de Fahrenheitstraat kwam 2 december 1942 een ontruimingsbevel, maar waar ga je met de winkel inventaris zo gauw naar toe?

Marius en Annie trouwden op 25 november 1942. Nu zij woonruimte nodig hadden, werd een eerste etage portiekwoning met vier kamers toegewezen aan de Soestdijksekade 878. Dit met als voorwaarde dat de boekhandel daarheen verplaatst zou worden. Zo werd de woning gedeeld met opa, oma en jongere zus Ite, terwijl de grote achter-kamer als boekhandel werd ingericht. Onderaan het portiek werd een emaillen bord aan de muur bevestigd: ‘J. ten Wolde jr. Boekhandel Nr. 878’. 

Tijdens de afwezigheid van opa beheerden Annie en haar broer Jo de boekhandel. Uit erkentelijkheid hiervoor kregen zij in september 1946 een tweedelig Bijbels handboek bij de Bijbel.

Vanwege het gewond raken en het sneuvelen van mijn vaders maat, was het niet verwonder-lijk dat mijn vader zeer gemotiveerd was in het verzet. De Boekhandel en de Soestdijksekade hebben hierin een zekere rol gespeeld. Contacten werden gelegd en een doorgang naar veilige plaats geregeld. Helaas zijn veel verhalen nooit verteld.

Als illustratie het verhaal van een klant met een hond in de boekwinkel. Terwijl de klant wat rondkijkt en boeken inziet, aait mijn vader de hond. Onderwijl neemt hij een briefje weg dat onder de halsband verborgen was. Kort na het vertrek van de klant ging mijn vader ‘even weg om sigaretten te kopen’. Pas na enkele dagen komt hij thuis. Hij zwijgt en kan uit veiligheid niets vertellen. Al die tijd zat mijn moeder in onzekerheid of ze hem weer zal zien.

Een ander fragment is wel bekend geworden. Een joodse vrouw was om de hoek in de Staverdenstraat ondergedoken. Op een avond werd daar aangebeld. De vrouw schrok daar zo hevig van, dat zij een hartstilstand kreeg en dood neer viel. Gelukkig stonden er geen Duitsers voor de deur, maar de joodse vrouw moest daar wel weg. Mijn vader heeft haar midden in de nacht, gewikkeld in een kleed, op een fiets weggebracht.

Mijn opa was betrokken bij de illegale pers tijdens de Tweede Wereldoorlog en bij de uitgave van de Nieuwe Haagsche Courant (NHC) als een verzetskrant in Den Haag. Opgericht door Willem H. Nagel, een Nederlandse journalist en politicus. Na de oorlog werd de krant voortgezet als een reguliere regionale krant. Het eigendom van de krant is in de loop der jaren verschillende keren veranderd. De krant werd uiteindelijk in 1996 samengevoegd met het Algemeen Dagblad.

De boekhandel kon niet in het bovenhuis blijven en verhuisde uiteindelijk terug naar de Fahrenheitstraat. Ditmaal naar nummer 608 (thans een juwelier). Daar is het voor velen een vertrouwd adres geweest. Zowel als kantoor-boekhandel, als ook voor Bijbels en kerkelijke boeken en het was betrokken bij de uitgave van een Kerkblad. Ook de schoolboeken voor de nabijgelegen Bavinkschool werden geleverd. 

Het echtpaar ten Wolde beleefde nog hun vijftigjarig huwelijksjubileum, waarvan in de krant uitgebreid verslag werd gedaan met een mooie foto (die ik helaas niet meer heb kunnen achterhalen). Op 29 maart 1956 is oma ten Wolde overleden. Opa heeft kort daarna de winkel, waar het niet meer zo goed mee ging, afgestoten. Zijn laatste jaren woonde hij in bij Jo en Froukje die aan de Hoenderlo-straat een dubbel bovenhuis hadden. Daar is hij tot het laatst toe liefdevol verzorgd geweest. 

Opmerkingen, correcties en aanvullingen op mijn schrijven zijn van harte welkom.