Regenten en regentessen van het huis aan het Slijkeinde

In de achttiende eeuw staat op het Slijkende, hoek Vleersteeg, het Haagse Dolhuys. Vier regenten besturen dit huis. Deze vier mannen zijn geselecteerd uit fatsoenlijke lieden in de maatschappij. Ze hebben inkomsten uit werk of uit bezittingen en hebben bovendien tijd om het Dolhuys te besturen. Ze zijn getrouwd met iemand uit dezelfde kerk en dezelfde maatschappelijk klasse. Als een regent uitvalt, meestal vanwege overlijden, zoeken de overgebleven drie regenten iemand die zij kunnen voordragen aan de burgemeesters. Het is een eer om uitgekozen te worden. 

Na een positieve reactie van de kandidaat gaat hij naar het stadhuis op de Markt. Als de burgemeesters ook instemmen, moet de toekomstige regent een ambtseed afleggen. Hij legt daarvoor zijn handen in de handen van de oudste burgemeester en belooft zijn ambt zo goed mogelijk te vervullen. Daarna brengen de andere regenten samen met hun vrouwen een felicitatiebezoek aan de nieuwe regent en zijn vrouw. Die is nu automatisch regentesse van het huis met de bijhorende verplichtingen. Op de dag van binnenkomst in het huis ontvangen de subjecten (allen die opgenomen zijn in gods- en gasthuizen) een traktatie van de nieuwe regent en regentesse. De binnenvader, binnenmoeder en ander personeel krijgen een douceurtje.

Taken

De regenten hebben drie taken: zorg voor de subjecten, aansturen van personeel en verantwoord financieel beleid voeren. Daarover leggen zij iedere twee jaar verantwoording af aan de burgemeesters, waarna ze een gezamenlijke maaltijd hebben. Die maaltijden worden gaande-weg steeds copieuzer en dus duurder. Dat is niet vol te houden. In 1746 vindt de laatste gezamenlijke maaltijd van de regenten en de burgemeesters plaats. In 1755 worden deze maaltijden in de hele Republiek verboden. De kascontroles blijven op dezelfde manier plaatsvinden.

Zorg voor subjecten

Al het denken en handelen van regenten en regentessen is gericht op het verzorgen en beter worden van de subjecten. Dat uit zich in hun gedrag, hun zorg voor het gebouw met binnenplaatsen en tuinen, inkoop van goederen, monitoren van de gang van zaken en het sturend optreden. Ze zijn geregeld in het huis en behandelen de subjecten met vriendelijkheid en aandacht. Maar als subjecten uit de band springen, verandert dat gedrag in strengheid. Gewoonlijk is er eerst een vermaning, meestal nadat de vader of moeder hen ook al tot de orde had geroepen. Als berispingen niet helpen, beslissen de regenten welke maatregelen wel kunnen helpen om het ongewenste gedrag tegen te gaan. Zo besluiten zij op 10 februari 1792 dat subjecten die voor de tweede keer om drank of ander slecht gedrag geconfineerd worden, enige tijd opgesloten worden in het smousenhok (smous=bedrieger of sjacheraar) op de benedengang.

Aansturen van personeel

Het aansturen van het personeel begint met het uitzoeken van de juiste personen die in het huis kunnen werken. Zelf zijn de regenten aangesteld omdat zij fatsoenlijke, christelijke burgers zijn. Zo zoeken zij vervolgens een fatsoenlijk christelijk echtpaar dat als vader en moeder in het huis wil wonen en werken. Aanvankelijk komen er kinderen mee, maar later niet meer, omdat eigen kinderen verzorgen niet te combineren is met zorg voor subjecten. De binnenvader en binnenmoeder handelen zoals vaders en moeders handelen in de achttiende eeuw. Ze hebben een grote verantwoordelijkheid en vrijheid, maar vallen wel onder de hiërarchie van de regenten. Zolang alles in het huis rustig verloopt, bemoeien de regenten zich weinig met het personeel. Maar als er problemen zijn, moeten de vader en moeder de regenten onmiddellijk waarschuwen.

In het omgaan met problemen komt het sturend optreden van de regenten het duidelijkst naar voren. Dan handelen zij als opvoeders. Ze luisteren naar de betreffende personen, overleggen wat te doen en spreken de betreffende personen toe. De regenten prijzen goed gedrag, berispen slecht gedrag, vermanen, delen straffen uit, indien nodig, en nemen maatregelen om herhaling te voorkomen. Een van de maatregelen ten aanzien van het personeel is het formuleren van reglementen met instructies. Soms zijn die reglementen er al en hoeven die alleen maar uit de kast gehaald worden om te bekijken of er aanpassingen nodig zijn. Daarna leest een regent het reglement voor aan de betreffende persoon.

De reglementen worden ook voorgelezen bij het aanstellen van nieuwe personeelsleden, die dan goed moeten luisteren. Als hij of zij ermee instemt, kan hij of zij aan de slag. Soms moet een document ondertekend worden. Over het algemeen straffen de regenten hun personeel niet snel en houden het bij berispingen. Wel benadrukken de regenten iedere keer dat ze de subjecten met zachtheid moeten behandelen.

Verantwoord financieel beleid

Om het huis draaiend te houden, is een verantwoord financieel beleid nodig. Dat betekent zorgen dat er een evenwicht is tussen inkomsten en uitgaven. Bovendien moet er een kapitaal opgebouwd worden als buffer voor grotere uitgaven en tegenvallende inkomsten. Aan het begin van de achttiende eeuw is er een klein kapitaal, mede gevormd door de erfenis van de vorige eeuwen. De regenten doen er alles aan om dat kapitaal te laten groeien. Zo kopen zij een obligatie als er grotere bedragen ineens binnenkomen. Deze obligaties brengen jaarlijks rente op. Als blijkt dat andere godshuizen een voordeel hebben, bijvoorbeeld door geen accijnzen te hoeven betalen, gaan de regenten meteen met de burgemeesters praten of het Dolhuys er ook gebruik van kan maken.

Alle inkomsten en uitgaven geschieden middels contant geld. Dat wordt bewaard in een kist. In 1725 kopen de regenten voor 69 gulden een ijzeren geldkist. Er horen vijf sleutels bij, één voor iedere regent en één voor de rentmeester. Deze sleutel draagt ieder aan een eigen bosje, waaraan ook twee andere sleutels zitten, die van de kast en die van de voordeur. Het is de bedoeling dat de regent of rentmeester zijn bosje sleutels doorgeeft aan zijn opvolger, zodra hij met zijn werkzaamheden stopt.

Regentessen

De regentessen hebben een belangrijke positie naast hun man. Bij de keuze voor een nieuwe regent wordt gekeken of hij gehuwd is. Een ongehuwde regent maakt weinig kans op een aanstelling. De echtgenote van de regent wordt automatisch regentesse en heeft een afgeleide status. In sommige stukken worden de regentessen ‘moeders’ genoemd, maar vaak zijn ze onzichtbaar omdat ze niet genoemd worden. Hun taken zijn de typisch vrouwelijke taken in de achttiende eeuw. Ze monitoren de gang van zaken en geven gevraagd en ongevraagd advies. Hun adviezen worden vaak opgevolgd. Waar nodig steken de regentessen de handen uit de mouwen. Dat gebeurt in ieder geval bij de slacht in november. Dan maken ze gezamenlijk worst. Andere keren doen zij inkopen voor het huis. 

Vergaderingen

De regenten vergaderen eens per maand, meestal op een vaste dag in de week. Die vergaderingen vinden gewoonlijk plaats in de regentenkamer, maar kunnen ook bij een van de regenten thuis plaatsvinden. Tijdens de reguliere vergaderingen behandelen de regenten de lopende zaken, bespreken de subjecten die zijn binnengekomen, ontslagen of overleden, bekijken de financiën en geven aandacht aan de verzoeken van burgemeesters, diakenen, gasthuizen en anderen. Zo continueren de regenten op 26 januari 1748 en 29 januari 1755 hun overeenkomst met het Sacramentsgasthuis om besmettelijke zieken en krankzinnige personen direct naar het Dolhuys te sturen, zoals de Nederduits-gereformeerde diaconie ook doet. Ze vergaderen onder wisselende leiding, maar meestal leidt de oudste als voorzitter of president. Tijdens een reguliere vergadering zijn de vader en moeder altijd kort aanwezig om verslag te doen van hun werkzaamheden en om instructies te ontvangen.

In het najaar treffen de regenten voorbereidingen voor de slacht, een bezigheid die veel voorbereiding en tijd vraagt. Het is dan ook niet niks, die slacht van varkens en koeien achter het Dolhuys. Iedereen helpt mee. Het moet een geloei en gekrijs van de beesten zijn geweest. Altijd loopt alles op rolletjes dankzij de inzet van regenten en regentessen. In de tweede helft van deze eeuw schitteren sommige regenten nogal eens door afwezigheid. Dat maak ik op uit de afspraak dat zij dan een boete moeten betalen. Een boete moet ook betaald worden als de sleutel van de geldkist thuis vergeten is.

Meer lezen? Binnenkort verschijnt mijn boek: Het huis aan het Slijkeinde, het Haagse Dolhuys in de 18e eeuw.