Het meisje, een gitaar en de camera “Let music be your language”

In mei 1929 wordt in het Kurhaus de derde radiosalon gehouden; in Den Haag spreekt men niet van tentoonstelling maar van ‘salon’. Door het Duitse bedrijf Telefunken worden demonstraties gegeven met het nieuwste wonder van de techniek, de televisie. Er zijn twee stands ingericht. Eén waarin de beelden worden opgenomen en uitgezonden; de voorloper van de televisie-studio. In de ander staat een ontvanger die de uitgezonden beelden op een matglazen plaat projecteert.

Eindhoven

Het ‘wonder’ kwam tot stand door draaiende schijven met spiegels en foto-elektrische cellen die licht omzetten in stroom en deze stroom elders weer omzetten in beelden. Het geluid werd afzonderlijk uitgezonden. Dat onze televisies niet meer met dit systeem werken, is onder andere te danken aan Philips. In het Natuurkundig Laboratorium van dit bedrijf werd begin jaren dertig van de vorige eeuw al geëxperimenteerd met elektronische tv-camera’s en ontvangers. Een van de eerste televisieopnames was in 1935 een buitenopname van een ‘voetbalwedstrijd’ tussen medewerkers van Philips. De voetbal was een witte papieren bal, zodat die op het scherm goed te volgen was.

Om het nieuwe medium te propageren werden demonstratievoorstellingen gegeven. Hiervoor zocht Philips een jonge, aantrekkelijke vrouw. Een vrouw die gewend was op te treden en bovendien muzikaal begaafd moest zijn; televisie betekent immers beeld èn geluid. De keuze viel op de Haagse Mariëtte Serlé. Nu zult u zich afvragen: wie was Mariëtte Serlé en waarom werd juist zij gekozen?

Den Haag

Mariëtte Serlé, dochter van een Nederlandse houthandelaar, werd op 9 juli 1910 te Schaerbeek in België geboren. Zij bleek al jong over veel artistieke talenten te beschikken. Als kleuter van drie had ze er geen moeite mee om voor publiek op te treden. Ze kon nauwelijks goed praten of ze droeg haar versjes voor, waarop ze zelf wijsjes had gemaakt.

Vanwege het beroep van haar vader verhuisde het gezin vaak. Vanuit België naar de Zaanstreek, vervolgens naar Amsterdam en in 1920 vestigde het gezin zich in Den Haag; eerst in de Javastraat en vervolgens in de Riouwstraat. Mariëtte bezocht de meisjes HBS aan het Bleijenburg. In haar vrije tijd volgde ze tekenlessen aan de Academie voor Beeldende Kunsten of ging roeien bij de Roeivereniging De Laak. In deze jaren trok ze al de aandacht door haar artistieke veelzijdigheid.

Voor De Laak schreef en zong zij in 1928 een loflied met als refrein:
“leder die houdt van sport en vermaak, die wordt lid van De Laak.” In september 1929, toen de meisjes HBS vijftig jaar bestond, illustreerde Mariëtte het gedenkboek. Maar tijdens dit jubileum trok zij vooral de aandacht met haar muzikale optreden tijdens de feestavond in de Haagse Dierentuin.

Haar optredens in besloten kring bleven niet onopgemerkt. Ze kreeg uitnodigingen om op te treden voor culturele verenigingen, instellingen en congressen. Ze trad zelfs op in de strafgevangenis te Scheveningen, een ervaring die indruk op haar maakte. Jaren later merkte zij hierover op dat het “... een vreemde gewaarwording [is] te staan zingen voor al die cellen”. Ze kreeg landelijk bekendheid toen ze vanaf 1929 regelmatig optrad voor de AVRO-microfoon. In 1932 was ze in de Haagse Profilti filmstudio om een film op te nemen.

Hoewel Mariëtte door haar optredens bij het grote publiek bekend was geworden, was zij in de eerste plaats zang- en spraakpedagoge. Op jeugdige leeftijd was ze docente aan het Haagse Conservatorium en gaf daar zang- en declamatielessen. Mariëtte was dus gewend op te treden, zij zong en sprak duidelijk, was vertrouwd met de microfoon en had voor een filmcamera gestaan. Kortom, zij was ideaal om mee te werken aan de experimentele televisie.

Eindhoven (vervolg)

In Eindhoven werd - begin jaren dertig van de vorige eeuw - pioniersarbeid verricht op het gebied van de televisie. In het Philips laboratorium voor wetenschappelijk onderzoek was daarvoor een experimentele televisiestudio ingericht met één camera. Bij de eerste experimenten ging het minder om een goed programma dan om een goed beeld. Toen men daarover tevreden was, ging Philips demonstraties geven voor een beperkte kring van genodigden. Televisiekijkers van het eerste uur waren onder andere prinses Juliana en later prins Bernhard.
Aan deze demonstraties verleende Mariëtte haar muzikale medewerking, waarbij ze rekening hield met de toeschouwers. Voor Juliana vertolkte zij bijvoorbeeld vaderlandse liederen en voor Bernhard zong zij Duitse volksliedjes.

De opnametechniek was, hoe kan het ook anders, primitief. Zo was het niet mogelijk om close-ups te maken en om goed over te komen moest haar gezicht geel worden geschminkt en haar lippen paars! Zo stond zij aan de wieg van de Nederlandse televisie. Blijkbaar had ze indruk gemaakt, want eind 1936 kreeg zij een uitnodiging van de BBC om voor de televisie op treden.

Londen

Op 2 november 1936 was de BBC, als eerste zender ter wereld, gestart met een dagelijks televisieprogramma. De programma’s hadden een afwisselend karakter maar er waren vaste onderdelen. Zo was op woensdag een verzoekprogramma, waarbij men kon aangeven welke artiesten men graag wilde zien. In dit programma trad Mariëtte op 25 november 1936 op. Er was namelijk een verzoek binnengekomen voor een optreden van een television artist from Holland. Haar repertoire bestond uit Engelse en Amerikaanse songs. Alhoewel haar optreden alleen in en vlak buiten Londen was te zien, kan Mariëtte worden beschouwd als de eerste internationale televisiester.

Hilversum

Tijdens de Utrechtse Jaarbeurs - in maart 1938 - liet Philips het Nederlandse publiek kennismaken met de televisie. Er werden uitzendingen verzorgd met bekende artiesten zoals Wim Kan, Corry Vonk en Fien de la Mar. Natuurlijk verleende Mariëtte ook haar medewerking. Het was de laatste keer dat zij voor de Philips camera optrad. Haar leven nam dat jaar namelijk een andere wending toen zij in oktober 1938 trouwde met Arie Visser; een verzekeringsinspecteur afkomstig uit Heemstede. Zij vestigden zich in Hilversum. Het huwelijk was van korte duur; in mei 1948 scheidden ze en Mariëtte verhuisde weer naar Den Haag op het nieuwe adres, Mauritskade 1.

Den Haag (vervolg)

In Den Haag nam zij haar beroep van zang- en spraakpedagoge weer op. Haar optredens voor radio en het grote publiek bouwde zij af. Want vanaf twintigjarige leeftijd had Mariëtte al een wens; het geven van huiskamerconcerten. Volgens haar kwam
haar zang beter tot zijn recht in huiselijke kring. Mariëtte beschouwde zich als een minstreel en - alhoewel zij met groot gemak verschillende instrumenten bespeelde - begeleidde zij zich tijdens deze optredens het liefst op haar gitaar, omdat zij zich daar één mee voelde.

Parijs

Nog eenmaal zou Mariëtte optreden voor de televisiecamera. In november 1949 was zij te gast in het Franse televisieprogramma Télé-Paris. Zij werd aangekondigd als diseuse a voix en zong. Internationale grootheden die in dit programma te gast zijn geweest waren onder meer Gilbert Bécaud, Édith Piaf, Gina Lollobrigida, Joséphine Baker, Salvador Dali, Brigitte Bardot en Eleanor Roosevelt. Haagse Mariëtte was dus in goed gezelschap en dat zegt iets over haar internationale faam.

Oegstgeest

Ruim een jaar geleden was Mariëtte Serlé mij onbekend tot ik haar naam tegenkwam in een boek uit 1948 over toen bekende radiosprekers en -artiesten getiteld BONTE PARADE, geschreven door Hans de la Rive Box. Uit artikelen in tijdschriften en krantenverslagen blijkt dat zij een veelzijdig artieste was. Op YouTube is Mariëtte te zien in een filmjournaal over 1933 en te beluisteren op grammofoonopnamen.

Door haar keuze om in kleinere kring op te treden was de aandacht voor haar verminderd. Het was stil om haar heen geworden. Aan het eind van haar leven verbleef zij in verzorgingshuis Huize Klimop te Oegstgeest. Mariëtte overleed daar op 12 juli 1996; drie dagen na haar zesentachtigste verjaardag. Boven de rouwadvertentie stond haar levensmotto: “Let music be your language”.