Dick Bos; mateloos populair onder Nederlandse jeugd

De boekjes over de privédetective Dick Bos waren in de Tweede Wereldoorlog mateloos populair. Dick Bos was een meester in de beoefening van jiu jitsu en vloerde al zijn tegenstanders met gemak met zijn perfect uitgevoerde jiu jitsu-worpen. Vandaag de dag worden de boekjes nog steeds verzameld en gelezen en verschijnen de verhalen in luxe herdrukken.

Als aan het begin van de Tweede Wereldoorlog de eerste Dick Bos verschijnt, heeft Alfred Mazure, schrijver en (strip-)tekenaar, al diverse strips gecreëerd, waarvan De Chef het bekendst was. Deze strip verscheen van december 1934 tot februari 1935 dagelijks in onder andere de Nieuwe Utrechtse Courant en het Dagblad van Noord-Brabant. In juli 1940 verschijnt het eerste verhaal van de privédetective Dick Bos, getiteld Het Geval Kleyn, als feuilleton in het Weekrevue De Prins (De Prins der Geïllustreerde Weekbladen). Mazure gebruikte hierbij het pseudoniem MAZ. Elke week werden er acht plaatjes gepubliceerd. Dit duurde tot februari 1941. Na volledige publicatie van het eerste verhaal bood Mazure zijn strip aan bij diverse uitgeverijen. Na enkele afwijzingen kwam hij terecht bij uitgeverij en drukkerij Ten Hagen. Deze zag wel iets in de strip. De eerste Dick Bos-titels verschenen in klein formaat, maar waren niet erg succesvol. Om te voorkomen dat de uitgever met duizenden onverkochte boekjes zou blijven zitten, bedacht Mazure het plan om de boekjes gratis uit te delen bij de poorten van de HBS. Dit bleek een goede marketingstrategie te zijn, want de boekjes sloegen aan en de maandelijkse verkoop van de deeltjes ging met sprongen omhoog. Voor 25 cent kocht de jeugd iedere maand de nieuwe stripboekjes ter grootte van een pakje sigaretten. Het formaat was ongebruikelijk – amper 7 cm breed en 11 cm hoog – zodat ze in een broekzak pasten. Elk paginaatje bevatte doorgaans slechts één plaatje. Aangezien Mazure nog niet wist of hij van Dick Bos een detective of een cowboy moest maken, werd de lezer middels een formulier in het boekje gevraagd naar zijn voorkeur. De uitslag van de enquête is nooit bekend gemaakt, maar we mogen aannemen, gezien het verloop van de serie, dat de voorkeur van de lezers uiteindelijk uitging naar detective.

Dick Bos als SS-officier?

De boekjes waren mateloos populair onder de Nederlandse jeugd en sommige titels haalden zelfs een oplage boven de 100.000 exemplaren. De wijze waarop Dick Bos onbewapend zijn tegenstanders met zijn mysterieuze jiu jitsu-grepen te lijf ging, sprak de jeugd aan. Zij probeerden vervolgens op straat de verschillende worpen uit op hun vriendjes, wat ‘Bossen’ werd genoemd. De Duitse bezetter was de propagandistische waarde van het beeldverhaal inmiddels niet ontgaan en nadat er in de periode 1941 tot 1942 vijftien boekjes waren verschenen, meldde zich twee heren van het Duitse Ullstein Verlag bij Mazure. Zij stelden hem voor om van Dick Bos een SS-officier te maken. De avonturen moesten zich afspelen aan het front of in het circuit van de zwarte handel, waartegen Dick Bos dan ten strijde zou trekken. De boekjes zouden op de Duitse markt komen in een oplage van een miljoen en Mazure zou een blanco contract krijgen waarin hij zelf het bedrag op de cheque mocht invullen. Alfred Mazure weigerde hierop in te gaan en sprak de onvergetelijke woorden: “Heren, ik denk niet dat een Duits uniform mijn held zal staan.” Enige tijd later resulteerde dit in een verschijningsverbod. De boekjes moesten uit de winkels worden gehaald
en het werd Mazure verboden
om te werken. De boekjes werden betiteld als ‘verkapte Engelse propaganda’. Omdat ze niet snel genoeg uit de kiosken verdwenen waren, kregen zowel Mazure als Ten Hagen een boete van 7000 gulden.

Verderfelijke invloed op de jeugd

Na de oorlog werden de vijftien oudere boekjes opnieuw uitgegeven door uitgeverij Ten Hagen. Daar de boekjes nog steeds goed bleken te verkopen, schreef en tekende Mazure onder contractuele druk van Ten Hagen vanaf 1948 nieuwe afleveringen. Tot 1953 verschenen maandelijks nieuwe Dick Bos-boekjes, herdrukken en elf nieuwe verhalen. Met het stijgen van de verkoop steeg na de oorlog ook de kritiek op het geweld in de boekjes. Veel volwassenen zagen in Dick Bos een bedreiging voor het welzijn van de jeugd. De onschuldige kinderen kregen een slecht voorbeeld door de vele vuistgevechten en het schietgeweld, terwijl beeldromans hen te lui maakte om ‘echte’ boeken te lezen. Het Nederlandse Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen waarschuwde scholen tegen de verderfelijke invloed van beeldromans en in het bijzonder de boekjes van Dick Bos. Doordat deze maatregel min of meer in het verlengde lag van de zuiveringsacties van de staat tegen elementen die in de oorlog met de bezetter hadden samengespannen, kwam Dick Bos ogenschijnlijk en volkomen ten onrechte in het kwade daglicht van foute Nederlanders terecht. Het gevolg hiervan was dat ouders, dominees, leraren en andere moraalridders ervoor zorgden dat veel Dick Bos-boekjes in de kolenkachel terecht kwamen.

Vanaf 1962 verschenen er weer nieuwe boekjes, (her-)uitgegeven door uitgeverij Nooitgedagt en later door de MAZ-beeldbibliotheek. In de periode 1963 tot 1967 vervaardigde Mazure nog ruim veertig nieuwe verhalen die bekend staan als de ‘ruitjesserie’. De jeugd had echter minder interesse in de jiu jitsu-ende detective. Er was nu volop tv en er werden veel meer strips uitgegeven, waardoor Dick Bos minder succesvol was dan twintig jaar eerder. Het laatste verhaal uit de serie verscheen onder de titel Diamanten in 1968. Iets afwijkend in teken- en woordstijl is een reclame-uitgave uit 1969, genaamd Glashard, die Mazure nog produceerde voor een gordijnenfabrikant.

Alfred Mazure 

Alfred Mazure werd op 8 september 1914 in Nijmegen geboren. Zijn vader was koopman. De familie Mazure verhuisde naar Den Haag, waar Alfred de HBS van het Aloysius College bezocht. Drie maanden voor het eindexamen werd hij echter van school gestuurd. Zijn diploma behaalde hij uiteindelijk in 1933 bij een verkorte opleiding in Leiden. Hij voorziet in zijn levensonderhoud door illustraties te maken voor het Geïllustreerde Stuiversblad, dat hem ook in de gelegenheid stelt zijn eerste stripverhalen te publiceren, zoals De Chef. Ook maakt hij veel reizen, waaronder naar Oost-Europa, de Balkan, Turkije en naar de Sahara, waarvan hij stripverslagen publiceert. Vanaf 1938 gaat hij tekenen voor De Prins, waarin in juli 1940 zijn beroemde strip Dick Bos verschijnt. Na zijn weigering aan de Duitsers om zijn Dick Bos-boekjes in dienst van de bezetter te stellen, wat hem op een werkverbod komt te staan, ligt het niet in de aard van Alfred Mazure om werkloos te blijven zitten. Hij vat het plan op om films te gaan maken. Om dit te bekostigen sluit hij een lening af van 22.000 gulden bij zijn uitgever Ten Hagen. Nadeel is wel dat hij nu vastzit aan een wurgcontract met zijn uitgever. In de periode 1942 tot 1945 maakt Mazure enkele films rond Dick Bos met als bekendste Moord in het Modehuis (1945). De hoofdrol werd vertolkt door Maurice van Nieuwenhuizen, Mazure’s jiujitsu leraar, die ook model stond voor de (strip-)Dick Bos. De films werden geen succes omdat de filmkeuring ze ongeschikt achtte voor mensen onder de achttien, wat nu precies het doelpubliek was. Hij gebruikte zijn camera ook om opnamen te maken voor het verzet, onder andere van proeflanceringen van de V2. In 1946 maakte hij nog een speelfilm: Zwarte Kolen. In 1947 verhuisde Mazure naar Londen. In Nederland werd hem het filmen onmogelijk gemaakt en het stak hem dat hij ten onrechte op een lijst van ‘foute Nederlanders’ was geplaatst. In Engeland pakte hij met succes zijn werk als illustrator weer op. Na nog een periode op Malta te hebben gewoond, overlijdt Alfred Mazure in februari 1974 in Londen op 59-jarige leeftijd ten gevolge van een hartaanval.

Maurice van Nieuwenhuizen

Na het verschijnen van het eerste Dick Bos-deeltje Het Geval Kleyn ging Alfred Mazure zelf judo en jiu jitsu volgen bij de sportschool van Maurice van Nieuwenhuizen in Den Haag. Van Nieuwenhuizen was Nederlands kampioen jiu jitsu. Geïnspireerd door deze vechtsport liet Mazure Dick Bos steeds vaker jiu jitsu-grepen en worpen toepassen. Ook kreeg Dick Bos steeds meer de gelaatstrekken van Van Nieuwenhuizen. In deel tien van de Dick Bos-serie, getiteld Jiu Jitsu, treedt Maurice van Nieuwenhuizen zelfs een keer op als jiu jitsu-vriend van Dick Bos. Van Nieuwenhuizen schreef vanaf 1940 een tiental boeken over zelfverdediging, jiu jitsu en judo, waarvan enkele titels door Mazure werden geïllustreerd. Maurice van Nieuwenhuizen was Dick Bos. Niet alleen uiterlijk maar ook in zijn morele opvattingen over goed en kwaad. Van Nieuwenhuizen stierf in 1989 op 86-jarige leeftijd en was de oprichter van de Nederlandse Jiu Jitsu Bond (NJJB) in januari 1939. Historisch kan hij worden beschouwd als de aartsvader van de jiu jitsu- en judosport in Nederland.