Het hart van onze woning

Op televisie buitelen de kook-, verbouwings- en interieurprogramma’s over elkaar heen. Erg leuk om naar te kijken en om de variatie in woningen te zien die een metamorfose ondergaan. Het leidt ongetwijfeld tot bijzondere gerechten op tafel, verbouwingen en herinrichtingen bij de kijkers, maar niet iedereen is zomaar meesterkok of kan gaan hakken en breken.

De inrichting van huizen wordt sterk beïnvloed door televisieprogramma’s. Het is nog niet zo lang geleden dat, daar-is-ie-weer, Jan des Bouvrie half Nederland zo ver kreeg om de eikenhouten bankstellen, tafels en wandmeubels buiten de deur zetten en te vervangen door witte exemplaren. ‘Licht en strak’ was het devies. Daar het vervangen ook prijzig was, werden in veel huishoudens de wandmeubels wit geverfd zodat die nog wat langer mee konden. Vervolgens kwam de grijze golf, waarna de gehele inrichting tot en met de gordijnen in varianten grijs werd uitgevoerd. Niet lelijk, allesbehalve, maar wel wat saai. Met verlichting kon veel worden gedaan, evenals met planten, kussens en kaarsjes, maar toch. Nu zien we weer wat kleur verschijnen en mag hout ook weer gezien worden.

Met keukens is het net zo vergaan. In de jaren vijftig waren duizenden gezinnen gelukkig met de iconische, crèmekleurige Bruynzeelkeuken waarvan een exemplaar in het Openluchtmuseum in Arnhem niet zou misstaan. Sterker nog, in veel huizen staan ze nog steeds, onverwoestbaar. Het succes zat in het praktische ontwerp dat precies paste in de maatvoering van de toenmalige, gesloten keukens van twee bij drie meter. De wasbak met granieten aanrecht, kastjes onder en boven plus een ingebouwd handdoekrekje en snijplank. In de moderne flat was geen ruimte voor een woonkeuken, zoals die in boerderijen of grote woningen met personeel te vinden zijn. De keuken was puur bedoeld om te koken. De woon-/zitkamer was om te verblijven en te eten en de andere kamers waren om in te slapen. De keuken was qua grootte ook zodanig dat de huisvrouw zich alleen hoefde om te draaien om van aanrecht naar fornuis te reiken.

De keuken als ontmoetingsplek of plek waar gezellig gekletst kan worden, werd gemist. Ook de vrouw wilde als er bezoek in de kamer was meepraten en niet alleen in de keuken staan. In de zeventiger jaren zien we daarom woningen verschijnen die een halfopen keuken hebben. Het aanrecht tegen de gevelwand met een doorloop naar de kamer, soms afgescheiden door een ontbijtbar. De geluiden van het koken waren weliswaar hoorbaar, maar de afzuigkap voorkwam dat de geurtjes binnenkwamen.

De kookprogramma’s op televisie zijn eigenlijk van alle tijd. Alleen zijn ze nu veel frequenter en van een ander niveau. Kookte Joop Braakhekke nog vaak gerechten die door de gemiddelde Nederlander makkelijk waren na te maken en zien we op de Vlaamse televisie het programma Dagelijkse Kost, toch wordt het steeds culinairder. Het vraagt ook om accessoires en allerlei apparatuur die in menig keuken ontbreekt.

Vroeger zag je op de markt in de Herman Costerstraat vaak op zaterdag standwerkers die allerlei keukensnufjes aan de man probeerden te brengen. De schaaf waarmee heel fijne schijfjes komkommer konden worden gesneden zonder dat je vingertoppen meegingen. Of handige aardbeikroontjesstekers of kersenontpitters die na aankoop vaak maar één keer werden gebruikt en daarna in de la belandden. Bij opruimwoedes komen ze boven maar worden ze toch niet weggegooid. Deze zogenaamde keukenlijken zorgen voor volle kastjes. Om maar niet te spreken van steeds meer keukenapparatuur. Bij de Bijenkorf waren demonstraties van keukenmachines te zien die deden denken dat koken helemaal vanzelf gaat. Zulke machines zie je in de kookprogramma’s gebruikt worden voor gerechten die doordeweeks niet op tafel komen. Dat alles naast staafmixers, slagroomkloppers, tosti-ijzers, koffiezetapparaten etc. Geen wonder dat de keuken-kastjes overvol raken.

De druk om de keukens groter te maken, nam daardoor toe. Meer kastruimte was het devies, maar waar? De woonkamer bij de keuken trekken, was dat de oplossing? Zo zien we in de modernste woningen de keuken integraal onderdeel van de woonkamer worden, waardoor die deels op de ouderwetse woonkeuken gaat lijken. De opkomst van het wooneiland versterkt dat nog eens. In de Vinex-wijken staat de keuken nog wel in de hoek ingetekend maar nu het wooneiland in zwang raakt, rukt de keuken richting de woonkamer op. In menig ontwerp van leveranciers is het kookeiland niet alleen een eiland om aan te koken maar kun je er ook omheen zitten, bevat het een afwasmachine, kastruimte voor servies en glaswerk en laden voor pannen, soeplepels etc. De vroegere ontbijtbar als afscheiding tussen woonkamer en halfopen keuken is vervangen door krukken rond het eiland. Zelfs het avondmaal kan op die manier genuttigd worden. Het eten kan zo uit de pan naar de borden. Een geweldige uitvinding is de ingebouwde afzuiginstallatie naast de kookplaat. Geen grote en luidruchtige afzuigkap meer en ook geen etensgeurtjes in de woonkeuken.

Na iedere maaltijd, uitgebreid of niet, wacht de afwas. Die kun je rechtstreeks in de afwasmachine plaatsen, maar wat te doen met de halflege doosjes macaroni, gebruikte pakjes boter, de aangebroken zakjes kruiden en nootjes, de flesjes olijfolie, azijn en vinaigrettesaus? In de kleine, gesloten keuken kun je dan eventueel de deur achter je dicht trekken en de afwas laten staan, de boel de boel laten. Met een kookeiland kan dat eigenlijk niet meer. Alles moet direct opgeruimd worden omdat het anders een chaos wordt. Dat is even wennen en vraagt een zekere discipline. Daar tegenover staat dat het ook gezellig is om zo rond het eiland te zitten, te kijken hoe de maaltijd wordt bereid of mee te helpen. Misschien is dit wel de toekomst, dat de keuken meer een ‘leefkeuken’ wordt.

Voorlopig moeten de meeste gezinnen het doen met een gesloten keuken van twee bij drie met beperkte ruimte voor keukenapparatuur. Daar is het gelukkig niet erg als spullen op de aanrecht blijven staan. En als we zien wat voor lekkere gerechten in die keukens getoverd worden, hoeven we niet te wanhopen. Bovendien zien veel mensen de keuken als hun domein waar ze zich heerlijk in kunnen terugtrekken en waar allerlei vertrouwelijke gesprekken gevoerd kunnen worden. Dus of het nu een woon-, droom- of leefkeuken is, de keuken vormt nog steeds het hart van onze woning.