Ruiterstandbeelden: wat vertellen ze ons?

Er bestaat een prachtige mythe dat je aan een ruiterstandbeeld kunt zien hoe het met de berijder is afgelopen. En de code is dan: als het paard steigert, dus beide voorbenen staan in de lucht, dan werd de berijder gedood in de strijd. Als het paard één been omhoog heeft, werd de berijder in de strijd gewond of stierf aan zijn verwondingen. Staan alle vier benen van het paard op de grond, betekent dat dat de berijder rustig in zijn bed is overleden. 

Nu staan er in Den Haag twee ruiterstandbeelden, dus ik kan in onze eigen stad nagaan of de mythe klopt of niet.

Willem van Oranje

Tegenover Paleis Noordeinde, het werkpaleis van onze huidige koning Willem-Alexander staat het ruiterstandbeeld van zijn verre voorvader Willem van Oranje, ook wel Willem de Zwijger genoemd. Overigens loopt die afstamming niet in de directe, mannelijke lijn, de doorgifte van het DNA begint bij in ieder geval één dochter en drie kleindochters van Willem van Oranje. 

Als je naar het standbeeld kijkt, zie je dat het paard zijn linkervoorbeen en rechterachterbeen heft. Volgens de mythe zou dus Willem van Oranje niet rustig in zijn bed gestorven zijn. Je kan zeggen dat dat ook klopt. 

In de ban

Willem van Oranje was in de zestiende eeuw de leider van de opstand van de Nederlandse gewesten tegen hun Heer de Nederlanden, die ook koning van Spanje was. Wij kennen hem uit de geschiedenisboekjes: Philips II. Willem was als lid van de adel trouw aan Philips verplicht en door zich in te zetten voor de opstand, was hij in de ogen van Philips een verrader. Daarom deed Philips Willem in de ban, hij verklaarde hem vogelvrij. Dit betekende dat iedereen Willem mocht vermoorden en er zelfs een mooie beloning voor zou krijgen. 

Op 10 juli 1584 lukte het Balthasar Gerards om Willem in de Prinsenhof in Delft met twee schoten te vermoorden. Ik heb op school geleerd dat Willems laatste woorden waren: ‘Mijn God heb meelij met mij en mijn arme volk’. Later kwam ik erachter dat hij mogelijk op slag dood was en dat hij, als hij nog iets had kunnen zeggen, dat in het Frans had gedaan. 

Koning Willem II

Het tweede ruiterstandbeeld in Den Haag is van koning Willem II op zijn lievelingspaard Wexy. Koning Willem II is de over-overgrootvader van koning Willem-Alexander en hij vocht al op jonge leeftijd toen hij nog kroonprins was tegen de legers van Napoleon Bonaparte. De climax van deze gevechten was de Slag bij Waterloo op 18 juni 1815, waar Napoleon definitief verslagen werd, Willem was toen 22.

Gewond in de slag

Kroonprins Willem raakte gewond in de Slag bij Waterloo, een lot dat ook zijn paard Wexy trof. Maar hij was blijkbaar voldoende bij bewustzijn om zijn ouders zelf verslag te doen van de veldslag. In de Koninklijke Verzamelingen wordt de brief bewaard die hij stuurde. De betere kringen correspondeerden in die tijd in het Frans, dus de brief begint met de aanhef ‘Victoire, victoire!’. De Prins legt in zijn schrijven aan zijn ouders de nadruk op de belangrijke bijdrage van zijn korps aan de veldslag. Hij besluit met de woorden “Ik ben gewond door een kogel die mijn linkerschouder heeft doorboord, maar veel stelt het niet voor. In leven en dood geheel de uwe, Willem.” In zijn antwoord schrijft koning Willem I dat zijn zoon de Militaire Willemsorde heeft verdiend.     

Prins Willem II ging de geschiedenis in als de ‘Held van Waterloo’.

Overlijden

Koning Willem II was 22 toen hij gewond raakte, maar hij overleed in 1849 toen hij 57 was. Toch een iets te lange periode om zijn verwondingen als doodsoorzaak aan te wijzen. Zijn gezondheid begon al een jaar eerder achteruit te gaan. Tegen het advies van zijn artsen reisde hij in maart 1849 naar Tilburg, waar hij graag verbleef. Onderweg struikelde hij over zijn lange mantel en viel zes treden naar beneden. In Tilburg ging het steeds slechter met hem, werd hij steeds kortademiger en hij overleed op 17 maart. 

Op het standbeeld staat Wexy (net als het paard van Willem van Oranje) met zijn linkervoorbeen en zijn rechterachterbeen geheven. Terwijl hij volgens de mythe met vier benen op de grond had moeten staan. Maar dan had het beeld er veel minder actief uitgezien. 

Het beeld van Willem II is overigens voorlopig uit zicht. Het is op 14 november van zijn plek gehaald, om plaats te maken voor de uitkijktoren die straks zicht op het Binnenhof zal geven. Er wordt nog gezocht naar een tijdelijke plek om Willem II neer te zetten, na de afronding van de renovatie komt hij weer terug op zijn plek op het Buitenhof.