Verleden, heden en de toekomst van het OV

We verwachten van de HTM natuurlijk dat we in comfortabele en moderne trams en bussen vervoerd worden. En dat ze technisch in orde zijn. Daarom komen er ook regelmatig nieuwe modellen. Maar gelukkig verdwijnt niet al het historisch materiaal naar de sloop of de vuilnisbak. Dit dankzij het Haags Openbaar Vervoer Museum (HOVM).

De collectie

Het meest zichtbare en opvallen-de deel van de collectie van het HOVM zijn de ongeveer dertig historische trams, waarvan de oudste tram in 1905 door Den Haag begon te rijden. Een grote groep vrijwilligers restaureert en onderhoudt dit rijdend materieel met veel liefde. De trams zijn niet alleen stilstaand in het museum te bewonderen, iedere zondag kan je met een historische tram een rondrit maken van zo’n vijftig minuten. En je hoeft het niet bij één rondrit te laten: op diverse tijden en verschillende zondagen rijden de trams verschillende routes. 

Maar het museum bewaart niet alleen trams. Het heeft ook een uitgebreid fotoarchief en een grote verzameling attributen en documenten. Van conducteurspetten tot vervoersbewijzen. In een tijd waarin we met een OV-chipkaart of met onze bankpas in- en uitchecken, is het je moeilijk voor te stellen dat je vroeger een papieren kaartje kocht. 

Drie remises

Waar kan je historische trams beter laten zien dan in een voormalige tramremise? Het museum is ondergebracht in de tramremise Frans Halsstraat. Het postadres van het museum is officieel Parallelweg 224, 2525 NL Den Haag, maar al vroeg na de ingebruikname van de remise had de HTM het over de remise Frans Halsstraat. 

Die ingebruikname was in 1908 en deze remise was de laatste (en de kleinste) van drie remises die nodig waren voor de elektrische beugeltrams, waarvan de eerste in 1904 door Den Haag reed. De eerste remise kwam aan de Harstenhoekweg (in juni 1906) en heet nu remise Scheveningen. De tweede kennen we nu als de remise Lijsterbesstraat, maar toen deze op 10 juli 1906 in gebruik werd genomen, was de aanduiding nog Laan van Meerdervoort. De remise stond midden in het weiland, aan wat toen het einde van de Laan van Meerdervoort was. De straten eromheen, zoals de Lijsterbesstraat, zijn pas later aangelegd. 

De architect

Alle drie de remises zijn ontworpen door Adam Schadee, stadsarchitect van Den Haag van 1891 tot 1927. Hij begon in 1891 bij Gemeentewerken als bouwkundige en werkte van 1906 tot aan zijn pensionering als chef van de ontwerpafdeling. Hij heeft een groot aantal bouwwerken in Den Haag ontworpen, om er een paar te noemen: het Havenkantoor aan de Goudriaan-kade, het slachthuisterrein aan de Neherkade en de hbs aan de Stadhouderslaan. Voor de HTM ontwierp hij niet alleen de drie genoemde tramremises, ook kreeg hij de opdracht wachthuisjes voor personeel en publiek te ontwerpen. 

Het museumgebouw – remise Frans Halsstraat

De remise is eigenlijk een enorme hal, of liever gezegd vier hallen met ieder drie inrijsporen. Om ook aan de onderkant van de trams te kunnen werken, zijn er werkkuilen geconstrueerd. Naast de eigenlijke remise ontwierp Schadee ook diverse dienstruimten op het complex. Zo is er een smederij met smidse en een ketelhuis met schoorsteen. Ook staat op het terrein een pekelremise. 

De HTM heeft de remise tot 1983 gebruikt. In dat jaar is hij vervangen door de nieuwe remise aan de Meppelweg, de remise Zichtenburg. Vanaf dat moment zijn de historische Haagse trams in de Frans Halsstraat gestald. In 1987 werd het gebouw tot rijksmonument verklaard, een logische stap, omdat deze remise de enige goed bewaarde tramremise uit de beginperiode
van de elektrische tram in Nederland is. In 1988 werd besloten de remise Frans Halsstraat blijvend om te vormen tot Openbaar Vervoer Museum en op 23 juni 1989 was de feestelijke opening. 

Jubileum

Het openbaarvervoermuseum bestaat dit jaar alweer 35 jaar. Maar in 2024 is het ook 160 jaar geleden dat de eerste tram is gaan rijden in Den Haag. Toen nog voortgetrokken door paarden over de Scheveningseweg. Ook is het dit jaar honderd jaar geleden dat de eerste HTM-bus is gaan rijden. Deze zijn gaan rijden tussen Delft en Rijswijk. 

Toch is gekozen voor een ander jubileum. In 1949 werd op een goederenwagon een voor die tijd futuristisch ogend tramvoertuig afgeleverd aan de Delftselaan. Het zou de eerste van de 234 tellende PCC-tramvloot worden. In 2024 staat het HOVM stil bij de komst van de eerste PCC-tram in Den Haag, 75 jaar geleden. Op vrijdag 19 april opent in het HOVM een thematentoonstelling over 75 jaar PCC. Op 2 juni rijden er de hele dag diverse typen PCC-trams op de route van lijn 11, Station HS-Scheveningen Haven.

Voor actuele informatie over de PCC-jubileumactiviteiten kun je terecht op de website hovm.nl en in een volgend nummer komen we terug op de geschiedenis van dit bekende tramtype. Je kunt het Haags Openbaar Vervoer Museum ook liken op Facebook. Alles bij elkaar een mooie gelegenheid om het HOVM een keer te bezoeken! 

Bron: Marcel Teunissen en Koos Havelaar: Groote zoon van de stad: Adam Schadee, Stadsarchitect Den Haag (1891-1937)