Denkend aan Holland

Onder de titel Denkend aan Holland werd het afgelopen seizoen weer een aantal tv-programma’s uitgezonden waarin André van Duin en Janny van der Heijden, varend in een kajuitbootje, interessante locaties in Nederland bekeken vanaf het water. Kort voor Prinsjesdag werd een aflevering uitgezonden met een koninklijk tintje. Ze maakten een vaartocht van Leidschendam naar Delft over de Vliet en deden onderweg ook even Den Haag aan, waar werd overgestapt in een open rondvaartbootje van De Ooievaart. Via de Haagse grachten (met een aantal lage bruggen) werd toen koers gezet naar de Koninklijke Stallen aan de Hogewal. De stalmeester gaf daar een korte toelichting over wat er allemaal komt kijken bij de voorbereidingen voor Prinsjesdag.

Hun vaartocht over de Vliet deed mij terugdenken aan mijn kinderjaren toen wij vaak op bezoek gingen bij mijn oma die op de Vlietweg in Leidschendam woonde. Ik heb daar mooie herinneringen aan. Vooral zomers was er veel te zien. Er kwamen kleine binnenschepen langs, waarin de schippers vaak woonden met hun gezinnen, af en toe zag je een lijn met wappe-rend wasgoed. Soms stond er een box met een peuter op dek en tegenwoordig zie je nog wel eens dat er een kleine auto op het schip wordt meegenomen. In de zomervakantie kwam de salonboot van Den Haag naar Avifauna bijna dagelijks langs en bij mooi weer zat iedereen op het bovendek. 

Leidschendam was in de jaren vijftig een dorp met veel tuinbouw. Zomers werden producten als bloemkool, sla en komkommers op platte schuiten naar de groenteveiling vervoerd. Vaak zag je komkommers of kroppen sla die van een boot waren gevallen in de Vliet drijven. De veiling lag vlakbij, net voorbij de spoorbrug. Hoewel het eigenlijk verboden was, werd er geregeld gezwommen in de Vliet, vooral door de wat oudere jongens, die sprongen dan vanaf de spoorbrug in het water. Heel gevaarlijk natuurlijk en ook ongezond, door de vele ratten in het water kon je de ziekte van Weil oplopen.

De gemeente Leidschendam ontstond in 1938 door de samenvoeging van de oude dorpen Stompwijk en Veur. De naam Leidschendam werd wel al veel langer gebruikt om de bebouwing die rondom de dam in de Vliet was ontstaan aan te duiden. Het vijftigjarig bestaan van Leidschendam werd in 1988 feestelijk gevierd, maar om een dreigende annexatie door Den Haag te voorkomen, kwam in 2002 opnieuw een fusie tot stand, nu met Voorburg. Een geheel nieuwe naam (Vlietsteden) bleek onvoldoende draagvlak te hebben, het merendeel van de bewoners wilde de oude namen graag behouden. Daarom heet de nieuwe gemeente gewoon Leidschendam-Voorburg. 

De Vliet - een in de vroege middeleeuwen gegraven kanaal - was eeuwenlang de belangrijkste vaarroute tussen Leiden, Delft en Rotterdam. Turf, zand en groenten werden vervoerd op platbodems of kleine zeilschepen. In de zestiende eeuw kwamen er ook trekschuiten voor vracht en passagiers. Voor reizigers bleken trekschuiten een betrouwbare en aangename manier van reizen. Evenwijdig aan de Vliet lag een jaagpad voor trekpaarden, in latere tijd verbreed en geschikt gemaakt voor koetsen en landbouwvoertuigen. Kleine boten werden soms met mankracht door schuitenjagers of door schippersvrouwen getrokken.

Een lastige barrière vormde de dam (de Leydse Dam) in de landscheidingsdijk tussen Delfland en Rijnland die vanwege het verschil in waterpeil was aangelegd. Alle passagiers moesten op die plek van schip wisselen en de vrachtschippers laadden hier hun vracht over. Later kwam er een overtoom, de schepen konden daar over de dam worden getrokken met behulp van grote raderen en touwen. Pas in 1648 werd er een kleine sluis aangelegd; het huidige sluizencomplex stamt uit 1885. 

Tegenwoordig is het gebied rond de sluizen opnieuw een levendige plek. Het fraaie decor van het sluiswachtershuisje, de kenmerkende achtkantige hervormde kerk (Peperbus) en de statige RK Petrus- en Pauluskerk maken dit hart van oud-Leidschendam aantrekkelijk voor recreatief bezoek. Bij mooi weer zitten de terrassen aan het water al gauw vol. Altijd leuk om daar naar de langskomende schepen te kijken, zeker wanneer nog niet erg ervaren recreatie-schippers de sluizen moeten binnenvaren. Aan beide zijden van de sluizen bevinden zich verkeersbruggen. Als voetganger of fietser was het leuk om de brugwachters in actie te zien als die bruggen om beurten geopend werden. Tegenwoordig worden de bruggen vanaf afstand centraal bediend. De houtzaagmolen De Salamander, gerund door vrijwilligers, ligt een klein stukje verderop aan de Vliet en wordt veel bezocht.