Diefstal uit het schoolmuseum

In de vroege ochtend van 25 januari 2025 werd het Drents Museum in Assen opgeschrikt door een explosieve inbraak en diefstal van onschatbare archeologische waarde. Vier kunstschatten uit Roemenië, waaronder de iconische helm van Cotofenesti, werden gestolen. De stukken waren in bruikleen gegeven door het Nationaal Historisch Museum in Boekarest. Sindsdien houdt de roof de gemoederen bezig en is men naarstig op zoek naar de daders en de vier zeldzame objecten. 

In de jaren zeventig kwam ik met regelmaat in het Museum voor Onderwijs, in de volksmond Schoolmuseum, die gevestigd was in de Hemsterhuisstraat in het Zeeheldenkwartier, waar tussen 1927 en 1986 les werd gegeven aan Haagse school-kinderen. Ik was toen leerling op de Onze Wereld, een rooms-katholieke basisschool gelegen aan de Brandstraat 85 in de wijk Transvaal. Een aantal keer per jaar bracht een bus de leerlingen naar het onderwijsmuseum dat in twee gebouwen was gevestigd. In een oude school op nummer 2 en een paar blokken verder op 154. Het was voor mij als nieuwsgierig ventje altijd een leuk uitje. In het museum kregen we meestal les van een docent die ons alles vertelde over een
specifiek onderwerp. Vaak werden ter illustratie voorwerpen uit de museumcollectie getoond. Soms kregen we ook een documentaire te zien.

Het was overigens veel leuker om buiten schooltijd in het museum rond te lopen. Dat deed ik dan ook met regelmaat. Meestal op de woensdagmiddag. Voor een kwartje ging er dan een wijde wereld open. Het museum had afdelingen voor land- en volkenkunde, techniek en natuurkunde, biologie en milieukunde, oudheidkunde, geologie, film en geluid en geschiedenis. Ik keek mijn ogen uit naar de opgezette dieren, de gevulde potten met sterk water, historische documenten, archeologische vondsten, technische instrumenten en voorwerpen uit vreemde verre landen. Naast de vaste collectie werden er ook interessante tentoonstellingen en filmvoorstellingen gegeven. Het was op de woensdagmiddag vaak rustig in het museum. Soms liep ik in mijn eentje over een afdeling. In de schoolvakanties werden allerlei leuke activiteiten georganiseerd, zoals een puzzel-tocht door het museum. Ook werden er teken- en handarbeidwedstrijden gehouden.

Toen ik hoorde over de diefstal van de vier gestolen Roemeense kunstschatten dacht ik terug aan het schoolmuseum. Ik herinnerde mij nog vaag dat een docent vertelde over een gestolen masker die na een aantal jaar op wonderbaarlijke wijze weer terug was gekomen. Met die gedachte ben ik op zoek gegaan in oude kranten. Na enkele uren speuren in het archief stuitte ik op een aantal artikelen uit 1957 waarin melding werd gedaan van een Eskimo-masker dat na een omzwerving van veertien jaar weer in het schoolmuseum was teruggekeerd. Een heuglijke gebeurtenis die te danken was aan de oplettendheid van de Haagse antiquair de heer Norden en de voormalige conservator de heer A.J. de Lorm die in 1945 in zijn boekje Kunstzin der Eskimo’s schreef dat een zeldzaam en onvervangbaar masker begin juli 1943 uit de rijke verzameling van het school-museum gestolen was.

De antiquair kreeg het Eskimo-masker van een vreemdeling te koop aangeboden. Hij herinnerde zich het boekje van de conservator en kocht het object voor een onbekend gebleven bedrag om het vervolgens weer terug te geven aan het schoolmuseum dat het dankbaar in ontvangst nam met de mededeling dat het snel weer op zijn oude plaats zou worden opgehangen. Helemaal ongeschonden was het masker niet teruggekomen, vanwege een inkeping die vermoedelijk met een bot mes was aangebracht. De diefstal werd destijds niet aan de politie opgegeven omdat de museumdirectie er in de Tweede Wereldoorlog niets voor voelde de aandacht van de Duitse bezetter op zich te vestigen. Een dader is nooit gevonden. 

Het was overigens niet de enige diefstal waar het schoolmuseum mee te maken kreeg. Jaren eerder, op vrijdagmiddag 19 augustus 1938, waren ongeveer vijftig bezoekers in het schoolmuseum aanwezig toen de conservator de heer De Lorm ontdekte dat een glazen vitrine met Indische kunstnijverheid van betrekkelijk grote waarde was geforceerd. Verdwenen waren een vergulde zilveren ring met steentjes van geslepen glas, afkomstig uit Makassar en een paar zilveren oorknoppen uit Java. Opvallend was dat niet alle sieraden werden meegenomen. Waarschijnlijk had de dief zich kennelijk laten verleiden door de glinsterende nepdiamanten. Want de Indische gouden en zilveren voorwerpen die ook in de vitrine lagen, waren veel kostbaarder. De diefstal was vermoedelijk door een bezoeker gepleegd die de glazen vitrine waarschijnlijk met een stuk gereedschap had opengebroken. Maar ook deze zaak bleef onopgehelderd.