Paus bezoekt Den Haag

Op donderdagavond 8 mei 2025 kwam er witte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse Kapel in Vaticaanstad. De klokken van de Sint-Pieter luidden het goede nieuws in. Niet veel later gevolgd door de woorden Habemus Papam, oftewel een nieuwe paus is gekozen. Het is de 69-jarige Amerikaanse kardinaal Robert Francis Prevost die verder door het leven zal gaan als Leo XIV. Vanaf het balkon riep hij op tot vrede voor alle volkeren. Een boodschap die met veel enthousiasme begroet werd door de grote menigte op het Sint-Pietersplein. 

De nieuwe paus is de opvolger van Franciscus die op 21 april, tweede paasdag, overleed op 88-jarige leeftijd in zijn Vaticaanse residentie in de Domus Sanctae Marthae, oftewel het Huis van de Heilige Martha.

Het droevige nieuws ging de hele wereld over. De geliefde Argentijn was al een geruime tijd ernstig ziek. Wie de beelden op eerste paasdag heeft gezien, zag een zeer verzwakte en kwetsbare paus die wereldwijd geroemd werd om zijn betrokken en warme aandacht voor de zwakkeren in de samenleving. Franciscus volgde de 85-jarige Duitse Benedictus XVI op die in 2013 een stap terugdeed omdat hij door zijn hoge leeftijd niet meer de kracht had om de functie van paus goed uit te oefenen. Diens voorganger was Johannes Paulus II uit Polen die van 1978 tot aan zijn overlijden in 2005 de eerste niet-Italiaanse paus was sinds de in Utrecht geboren Adrianus VI die in de zestiende eeuw amper anderhalf jaar het hoogst rooms-katholieke ambt bekleedde.

Veertig jaar geleden, tussen 11 en 15 mei 1985, bracht Johannes Paulus II een bezoek aan Nederland. Drie nachten logeerde de Bisschop van Rome in de ambassade van het Vaticaan aan de Carnegielaan 5 in Den Haag. Het is een wereldwijde traditie dat de nuntius, de diplomatieke vertegenwoordiger van de paus, zijn bed afstaat aan de Heilige Vader. Vanwege andere bezigheden bracht Johannes Paulus II de laatste nacht door in Amersfoort. Voor zijn bezoek aan ons land waren tienduizend agenten van de gemeente- en rijkspolitie opgeroepen. Dat is veel meer dan bij de grote vredesdemonstratie in 1983 of de komst van welk staatshoofd dan ook. De agenten werden niet tegelijkertijd ingezet, maar verspreid over de vijf dagen dat de paus in Nederland was. Ze waren met name nodig voor het afzetten en vrijhouden van routes. Verder werd de omgeving van de Carnegielaan zeer zwaar bewaakt. Bewoners en werkenden uit de directe omgeving konden alleen met speciale pasjes hun huis of kantoor bereiken. Een situatie die in juni 2025 tijdens de NAVO-top voor een deel van Den Haag weer actueel wordt. 

Het was voor de paus zijn zesentwintigste reis. Maar zijn bezoek aan Nederland verliep door felle protesten en discussies anders dan al zijn voorgaande reizen. Sowieso kon de komst van de paus op weinig enthousiasme rekenen. Zijn aankomst met het vliegtuig in Eindhoven en zijn bezoeken aan verschillende steden brachten veel minder mensen op de been dan de organisatoren van de Stichting Pausbezoek Nederland hadden verwacht. Maar dat er in Utrecht zelfs ernstige ongeregeldheden uitbraken waarbij slachtoffers vielen, was een enorme teleurstelling. Het bezoek van de paus kreeg daardoor wereldwijd meer aandacht dan gewoonlijk. Met grote verbazing en ontzetting zag men hoe de paus in Nederland door actievoerders respectloos werd onthaald. Op de televisie werd de paus door het satirisch VARA-programma Pisa belachelijk gemaakt. Miljoenen kijkers keken en lachten. De plaat Popie Jopie werd een hit in de Nederlandse Top 40. 

Paus Johannes Paulus II bracht op maandag 13 mei de hele dag door in onze stad. De Haagse bewoners, die bij andere belangrijke gelegenheden zoals Koninginnedag massaal de straat opgaan, werden niet koud of warm van zijn komst. Waar de paus kwam, stonden slechts enkele honderden belangstellenden. Langs de route een handvol meer. Voor de Haagse politie was het dan ook een uitzonderlijk rustige dag. De vijftienhonderd agenten die voor het bezoek waren ingezet, liepen het grootste deel verveeld rond. Het aantal arrestaties bleef beperkt tot vier. Een man werd bij het Vredespaleis aangehouden nadat hij vanuit een boom een fles jenever richting de paus had gegooid. Twee jongens werden in de kraag gepakt toen ze uit pure baldadigheid een rookbommetje naar de langsrijdende pausmobiel hadden geworpen. Op de Carnegielaan werd een man gearresteerd die in het bezit was van een fles met licht ontvlambare vloeistof. 

De dag begon goed voor Johannes Paulus II. In de Houtrusthallen droeg de paus een mis op voor 2600 genodigden uit het Bisdom Rotterdam, waar Den Haag ook onder valt. De zieken, invaliden, geestelijk gehandicapten, bejaarden, hun familieleden, vrienden en begeleiders hadden een geweldige dag. De sfeer was sereen. Voor het altaar stonden meer dan veertig bedden met gele dekens en witte lakens, de pauselijke kleuren. Daarachter stonden tweehonderdtachtig rolstoelen. Na de mis brachten militairen in Rode Kruis-tenue de mensen die niet konden lopen naar buiten.

Daar stonden twee Limburgse meisjes die goede zakendeden met het verkopen van kruizen, rozenkransen en portretten van de paus. De wachtenden bleven enthousiast napraten. Een enkeling liep het inmiddels verlaten podium op om even de zetel van de paus aan te raken.

Na de mis had de paus op het Catshuis een gesprek met een vertegenwoordiging van de Nederlandse regering. De katholieke minister-president Lubbers gaf in zijn toespraak aan dat veel Nederlanders een gevoel van gereserveerdheid en wantrouwen hebben ten aanzien van de paus. Buiten de poort stonden protesterende jongerenorganisaties die rooms-katholieken opriepen zich uit te laten schrijven. Daarna ging de paus naar het Vredespaleis. Daar bevond zich een groot aantal leden van de vredesgroepering Pax Christi, die onder aanvoering van Van Kemenade, oud-minister van de PvdA, aandacht vroeg voor de mensenrechten in onder andere Namibië en Nicaragua. 

In de middag werd de paus op Huis ten Bosch ontvangen door koningin Beatrix en prins Claus. Het was hun tweede ontmoeting met de Heilige Vader. Eerder dit jaar had het koninklijk paar Vaticaanstad bezocht. Voor de toegangspoort van het paleis hadden zich enkele honderden mensen verzameld, die de paus enthousiast toezongen. Een twintigtal zogenoemde Autonomen zwaaiden met zwarte vlaggen en floten Johannes Paulus II uit. Rond vijf uur verliet de paus Huis ten Bosch om naar Utrecht te gaan, waar hij een ontmoeting zou hebben met vertegenwoordigers van andere geloofsgemeenschappen en een oecumenische gebedsdienst zou bijwonen. Later die avond keerde de paus terug naar Den Haag voor zijn laatste nacht, om de volgende dag naar Amersfoort te gaan. Op woensdag 15 mei vertrok Johannes Paulus II naar België, waar hij hartelijker werd ontvangen dan in Nederland. Wellicht is dat de reden waarom we sindsdien geen paus meer hebben mogen verwelkomen. Toch is de paus niet uit Den Haag verdwenen. In de eeuwenoude Teresa van Avilakerk aan het Westeinde, waar alleen nog Poolse eucharistievieringen plaatsvinden, wordt de nagedachtenis aan Johannes Paulus II nog volop in ere gehouden.