Voor Vrede en Recht: Tobias Asser

Den Haag huisvest een groot aantal internationale organisaties die zich met vrede en recht bezighouden. Er is zelfs een zogenaamde internationale zone ontstaan rond het Nederlands Congresgebouw, nu World Forum. Aan de basis van de komst van deze instellingen stond Tobias M.C. Asser, de eerste en tot nu toe enige Nederlandse Nobelprijswinnaar voor de Vrede.

Tobias Asser

Prof. mr T.M.C. Asser werd in 1838 geboren in een familie van rechtsgeleerden. Zijn vader was als Raadsheer verbonden aan de Hoge Raad der Nederlanden en zijn neef, Carel Asser was hoogleraar Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Leiden. Tobias ging Rechten aan de Universiteit van Amsterdam studeren, promoveerde in 1860 in Leiden en oogstte met zijn proefschrift veel lof. Hij werd hetzelfde jaar nog (op 21-jarige leeftijd!) door de regering benoemd tot lid van de Nederlandse delegatie die moest onderhandelen over opheffing van de tollen langs de Rijn. Het internationale overleg resulteerde in de Akte van Mannheim (1866) die uniek voor haar tijd was. Voor het eerst werden grensoverschrijdende regels vastgesteld, waar de betrokken landen zich aan moesten houden. De regels van vrije scheepvaart op de Rijn werden gesteund door een Internationaal gerechtshof dat alle scheepvaartzaken behandelde, evenals geschillen over de toepassing van de regels. De uitspraken waren bindend. Het Rijnverdrag, zoals dat nu genoemd wordt, en het Gerechtshof bestaan nog steeds en bewijzen dagelijks hun waarde. De economische groei van Europa wordt zelfs voor een deel aan dit verdrag toegewezen. Deze praktische kennismaking met grensoverschrijdend recht is van blijvende betekenis geweest voor de wetenschappelijke richting waarin Asser zich ging ontwikkelen.

Internationaal Recht

Samen met zijn Belgische collega Gustave Rolin-Jacquemaryns en zijn Engelse Collega John Westlake richtte hij het wetenschappelijke Tijdschrift voor Internationaal Recht en drie jaar later het Instituut voor Internationaal Recht op. Wij zouden dat nu een expertisecentrum op het gebied van internationaal recht noemen. Asser en zijn collegae waren ervan overtuigd dat door het onderling afstemmen van nationale, juridische systemen oorlogen voorkomen kunnen worden. Kennis van elkaars rechtsstelsel is daarbij onontbeerlijk. Hiermee was de basis gelegd voor het vakgebied internationaal privaatrecht. Het instituut nam het initiatief haar ideeën in de praktijk te brengen door het organiseren van een Conferentie voor Internationaal Privaatrecht. Die vond plaats in 1893 in Den Haag en stond onder voorzitterschap van Tobias Asser.

De Nederlandse Regering steunde dit initiatief van harte, vooral ook omdat Nederland veel baat had bij goede en uniforme regelgeving in de internationale handel. De Conferentie werd door vertegenwoordigers uit een tiental landen bijgewoond en was een groot succes. Er volgde een Tweede in 1894, een Derde in 1900 tot en met een Zevende in 1951. Daar werd toen besloten een permanente organisatie in het leven te roepen die eens in de vier jaar een plenaire conferentie belegt. Den Haag werd als vestigingsplaats aangewezen en de organisatie heette HCCH. Een onbedoeld neveneffect van het succes van deze conferenties was dat de tsaar van Rusland in 1899 besloot een Vredesconferentie in Den Haag te organiseren. Aan deze conferentie nam Asser als delegatieleider van Nederland deel. Voor zijn werk ontving hij in 1904 de Nobelprijs voor de Vrede.

HCCH

Het HCCH is een wereldwijde organisatie met negentig landen als lid en de Europese Unie als partner. Het daarvoor afgesloten verdrag is in Den Haag getekend en door de deelnemende landen wettelijk erkend. De letters van de naam zijn een dubbele afkorting van dezelfde naam en staan voor Hague Conference on Private Law, Conference de la Haye de droit privé, oftewel Haagse Conferentie voor Internationaal Privaatrecht. De werkzaamheden richten zich vooral op drie thema’s: Familierecht, Handels-/digitaal-/financieel recht en Procesrecht/apostilles.

Zo zijn er in een verdrag van 1961 regels vastgelegd waaraan een testament moet voldoen. Door standaard eisen aan het opstellen van een testament af te spreken, wordt een testament in de aangesloten landen direct erkend. Binnen het HCCH wordt momenteel hard gewerkt aan het opstellen van regels omtrent het gebruik van ‘tokens’.

Een voorbeeld van een token is de bitcoin. In de volksmond is het een digitale munt waar je in de winkel echter niet mee kan betalen. Zij staat bekend om de grote schommelingen in waarde, de speculaties erin en het gebruik in criminele kring. Dit kan omdat de bitcoin anoniem is en niemand er controle op heeft. Bovendien kan iedereen een token op de markt brengen en die voor allerlei doeleinden gaan gebruiken, bijvoorbeeld als onderpand voor leningen, iets waarvoor banken onder strikte controle van de centrale banken staan.

Het HCCH heeft in de afgelopen jaren ook afspraken kunnen maken over het erkennen van documenten. Normaal moet iemand in het buitenland naar zijn ambassade voor het waarmerken van een officieel document. Nu kan bijvoorbeeld een inschrijving bij de Kamer van Koophandel gewoon in Nederland worden voorzien van een ‘HCCH erkend’ stempel. Diverse bedrijven zijn gespecialiseerd in het verlenen van dit soort diensten.

Het Asser Instituut

Het T.M.C. Asser Instituut is in 1965 opgericht, met als doel het onderwijs en onderzoek op het gebied van Internationaal recht aan de Nederlandse universiteiten te stimuleren. Het was bijna vanzelfsprekend dat het instituut naar Tobias Asser werd vernoemd. Het instituut is gespecialiseerd in internationaal strafrecht, mensenrechten, milieurecht, arbitrage en terrorismebestrijding. Met die kennis werkt het aan onderzoeksopdrachten van Nederlandse en buitenlandse ministeries, de Europese Unie en grote internationale organisaties. Aan de opdrachten werken ruim zestig buitenlandse en Nederlandse wetenschappers. Het instituut organiseert ook congressen en zomercursussen voor een internationaal publiek. Dankzij haar grote reputatie zijn die zeer succesvol. Het gebouw aan de R.J. Schimmelpennincklaan is recent gerenoveerd, waardoor het aan alle internationale standaarden voldoet. Het T.M.C. Asser Instituut is een parel in de kroon van Den Haag als stad van Vrede en Recht. Tobias Asser zou er trots op zijn.