De oorsprong van Oud Eik en Duinen

Ik loop graag over oude begraafplaatsen. Het geeft mij rust en een gevoel van spiritualiteit. Het doet mij nadenken over lang vervlogen tijden. Achter iedere naam schuilt een verhaal die mijn nieuwsgierigheid doet prikkelen. Het laat mij beseffen dat de dood onherroepelijk is. Dat het leven kostbaar is. Wat mij betreft is de mooiste begraafplaats van Den Haag en omstreken het eeuwenoude Eik en Duinen, met de ruïne die als opvallend baken hoog boven talloze grafmonumenten uit toornt. De geschiedenis van wat ooit een kerk is geweest, vindt zijn oorsprong in de dertiende eeuw en gaat samen met die van onze stad. 

Floris IV wordt op 24 juni 1210 geboren als zoon van graaf Willem I van Holland en Aleid van Gelre. De vierjarige Floris is nog maar net de luiers ontgroeid als hij zich verlooft met Machteld, de veertienjarige dochter van Hendrik I, de hertog van Brabant. Een tactische zet van vader Willem die via zijn zoon zijn macht wil verstevigen en uitbreiden. Het huwelijk laat echter nog een decennia op zich wachten. Floris is zeven als zijn moeder overlijdt en elf als zijn vader volgt. In de dertiende eeuw worden kinderen vanaf hun twaalfde jaar als volwassene beschouwd. Om die tijd te overbruggen krijgt Floris tijdelijk een voogd toegewezen. In 1224 trouwt hij na een lange verlovingstijd met Machteld van Brabant. Samen krijgen ze zes kinderen. In 1227 wordt hun zoon Willem geboren, de latere graaf Willem II van Holland. De avontuurlijke Floris, die veel van huis is, vult zijn tijd voorname-
lijk met feesten, jagen en oorlogsvoering. Op 15 november 1229 koopt Floris van Dirk I van Wassenaar een bosrijk duingebied waar al een kleine nederzetting van boerderijen ligt. Al snel daarna wordt aan de rand van een klein duinmeertje begonnen met de bouw van een kasteel die uiteindelijk zou uitgroeien tot het latere Binnenhof. Met het stichten van een grafelijk hof wordt ook de eerste aanzet gedaan tot het ontstaan van het dorp Die Haghe.

Floris heeft niet lang kunnen genieten van zijn nieuwe onderkomen. Op 19 juli 1234 neemt de jonge graaf deel aan een riddertoernooi in het stadje Corbie in de Franse streek Picardië. Volgens de overlevering raakt Floris in een gevecht met Filips Hurepel, graaf van Clermont, dodelijk gewond. Floris wordt gebalsemd en begraven in de kloosterkerk in Rijnsburg, waar ook zijn voorouders te ruste liggen. Rond 1247 laat zijn zoon en opvolger graaf Willem II in de oude duinen tussen Den Haag en Loosduinen een kapel bouwen ter nagedachtenis van zijn vader. Het bedehuisje, gewijd aan de heilige Maria, zorgt ervoor dat in de omgeving een gehucht ontstaat dat Eikenduinen wordt genoemd. De oorsprong van het huidige Oud Eik en Duinen vindt in deze tijd plaats als de bewoners het gebied rondom de kapel als begraafplaats gaan gebruiken. De Katholieke erediensten worden dan nog gevolgd in de Grote of Sint-Jacobskerk in Den Haag. Maar de moeilijk begaanbare wegen bij slecht weer en de groei van het gehucht zorgen ervoor dat Eikenduinen in 1331 een eigen parochie krijgt en de kapel wordt omgebouwd tot kerk.

In de loop van de veertiende eeuw groeit de kerk uit tot een bekend bedevaartsoord. De aanwezigheid van een miraculeus Mariabeeld en een stukje van het Heilig Kruis zorgen ervoor dat katholieken uit de wijde omtrek naar Eikenduinen komen. In de eeuwen daarna kent het gehucht een bloeiend godsdienstig leven, totdat de protestantse hervorming en beeldenstorm in de zestiende eeuw ook Eikenduinen bereiken. De kerk wordt zoals vele andere katholieke gebedshuizen in Europa geplunderd en vernield door opstandelingen. Door een tekort aan financiële middelen om de kerk op te knappen en een terugloop van het aantal inwoners wordt in 1580 besloten om de kerk af te breken. Een jaar later wordt met de sloop begonnen maar om onduidelijke redenen blijft een deel van de toren, gevel en fundament staan. 

De ruïne, inmiddels een rijksmonument, is anno 2022 nog steeds een geliefd bedevaartsoord voor katholieke gelovigen. Het kerkhof is na al die eeuwen uitgegroeid tot een begraafplaats met allure, waar Hagenaars en Hagenezen van diverse gezindten hun laatste welverdiende rustplaats vinden.