Monument voor de Stedenbouw

Er zijn maar weinig mensen die weten dat Den Haag een ‘Monument voor de Stedenbouw’ kent. Geen wonder ook, want het is voor de onbewuste inwoner van de Hofstad ook niet te vinden. ‘De Maatschappij Laan van Meerdervoort. Aan de gemeente ‘s Gravenhage. 3 april 1932’. Het staat er, uitgebeiteld in diverse tinten beige-bruin steen. Volgens deskundigen gaat het om travertin; een soort kalksteen waaruit de basilique Sacré-Coeur in Parijs is gemaakt, net als delen van het Colosseum in Rome.

Niet dat het Monument voor de Stedenbouw daarmee te vergelijken valt. De bouwwerken in Parijs en Rome zijn wereldberoemd en trekken jaarlijks miljoenen bezoekers. Terwijl het Haagse monument er verlaten en onopgemerkt bij staat. Buurtbewoners en passanten kijken er niet naar; voor andere belangstellenden is het nagenoeg onvindbaar. Toch heeft de constructie de Tweede Wereldoorlog ongeschonden overleefd. Wellicht vanwege de locatie: omgeven door bunkers die in de oorlog bemand werden door de Duitsers ter verdediging van de plek waar de Nazi-opperbaas in Nederland, Arthur Seyss-Inquart, woonde: landhuis Clingendael.

Aan de rand van Clingendael is een stuk groen dat een eigen benaming heeft gekregen, namelijk de Bosjes van Zanen. Een ‘bospark’, zoals de gemeente Den Haag het omschrijft, tussen de Van Alkemadelaan en de Van Ouwenlaan. De benaming verwijst naar Martinus Zanen. Geboren in 1852 in Waarder, een dorp tussen Gouda en Utrecht. Nadat hij in Den Haag was komen wonen, kwam hij in contact met Adriaan Goekoop. Diens vader Cornelis handelde in onroerend goed. Onderdeel van die handel vormde ook het opkopen van grote lappen grond op plaatsen waar de gemeente wel eens zou kunnen gaan uitbreiden.

In 1894 richtten Goekoop en Zanen in dat kader de ‘Maatschappij tot exploitatie van onroerende goederen Laan van Meerdervoort’ op. Ook zo’n gebied waar de gemeente wel eens kon gaan bouwen. Kort na de eeuwwisseling was de Maatschappij de grootste in zijn soort binnen de gemeente. Overal werd geïnvesteerd. En per wijk werden aparte dochterbedrijven opgericht.

Adriaan Goekoop overleed in september 1914, waarna Martinus samen met zijn zoon Herman de business voortzette. Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag bood Martinus Zanen de gemeente een monument aan. Het Monument voor de Steden-bouw. Het werd ontworpen door Co Brandes (1884-1955), een Haagse architect die onder meer woonwijk Marlot vormgaf. Daarnaast was beeldend kunstenaar/ beeldhouwer Toon Dupuis (1877-1937) erbij betrokken. Beiden waren destijds nationale grootheden op hun vakgebieden.

Het monument bestaat uit een rechthoekige ‘bak’ met daarbinnen aan de wand gemonteerd een zitbank. In de achterwand een opbouw die aan drie kanten is voorzien van stadsbeelden in de vorm van bouwwerken. Daarnaast kent de opbouw aan beide zijkanten een afbeelding van de godin Hestia (architectuur) en de god Hermes (koopmanschap). Het was de bedoeling dat men vanaf de bank een fraai uitzicht had richting de duinen, richting Park Duinzicht. Dat werd echter snel tenietgedaan door woningbouw in dit deel van het Benoordenhout. Nu kijkt de bezoeker tegen wat bomen aan met daarachter de roodstenen gevels van de panden die aan de Van Ouwenlaan staan. Bovendien gaat het om een wat verloren hoek van Clingendael, buiten de veel belopen padenstructuur.

Martinus Zanen overleed in 1939. Zijn zoon Herman overleefde de Tweede Wereldoorlog niet. De Maatschappij tot Exploitatie van Onroerende Goederen Laan van Meerdervoort is niet meer in het handelsregister van de Kamer van Koophandel te vinden. En dan te bedenken dat de gemeente Den Haag niet eens wist of men het monument wel wilde ontvangen. Daar moesten in 1932 eerst nog B&W en de gemeenteraad over nadenken en beslissen. Uiteindelijk werd het geheel pas op 1 juli 1933
officieel onthuld.